BURSA’DA ZAMAN

ada yapılmaya başlanmasıyla birlikte büyüyüp
gelişerek mahalleler oluşmaya başlamıştır. 1530
yıllarındaki haliyle 2 mahallede 25 Müslüman
hane ile 13 mahallede 238 ailelik bir Gayrimüslim
nüfus yaşamaktadır Mudanya’da. 1894 yılına
gelindiğinde de kasabada 1992 Müslim, 3908
Gayrimüslim nüfusun yaşadığı bildirilmektedir. 19
1924 yılındaki Mübadele anlaşması gereğince,
Mudanya’daki gayrimüslim Rumlar Yunanistan’a
gönderilirken aynı evlere de Yunanistan’ın birçok
yerinden Müslüman-Türk halkı getirilerek yerleştirilmişlerdir.
20
Bursa’daki gayrimüslim halk fetihten itibaren,
gerek merkezî idarenin ve gerekse yerel yöneticilerin
uygulamaları karşısında büyük bir emniyet
ve güven bulmuşlardır. Gücü elinde tutan
yönetim ve çoğunluğu oluşturan Müslüman-Türk
nüfus, kendilerinden olmayanlara karşı üstünlüğünü
ve gücünü kullanarak ezici, baskıcı, itici,
dışlayıcı ve ötekileştirici davranışlarda bulunmadığı
anlaşılmaktadır. Müslüman halkın davranışlarında
da kendilerinden olmayanlara karşı toleranslı
bir bakışın yıllar boyunca hâkim olduğu,
önemli bir problemin ve çatışmanın mahkeme
tutanaklarına yansımamış olmasından anlaşılabilmektedir.
Bursa mahkemesinin tutanaklarında
görülmektedir ki şehirdeki gayrimüslimler
dahi normalde kendi din adamları nezdinde
kurulan mahkemelerde davalarını görme hakları
varken, adlî meseleleri için çoğu zaman kadıya
müracaat etmişler ve problemlerini Müslümanların
mahkemesinde çözüme kavuşturmayı tercih
etmişlerdir.
Bu bilgiler çerçevesinde şu tespit yapılabilir;
Osmanlı döneminde Bursa şehrinde yaşayan tüm
nüfus kesimleri uzun yüzyıllar boyunca birlikte
yaşayabilme becerisini göstermişlerdir. Bursa ve
çevresinde birlikte yaşayabilmenin uzun yıllar
sürdürülebilmesinde, vakıfların kiralık evleri,
vakıfların hayır yardımları, vakıf işletmeler, vakıf
hanlar ve vakıf diğer içtimaî ve sosyal faaliyetlerin
çok önemli rollerinin olduğunu görebilmekteyiz.
Su Kültürü;
Hamamlar; Hamam inşası, kullanımı ve kültürü
çok eski çağlardan bu yana var olsa da çok yaygınlık
kazanmamıştır. Roma döneminde sağlık
tedavisi ve eğlence boyutunun daha çok öne
çıktığı yıkanma hamamları vardır. Bizans döneminde
ise Anadolu’da Bizans çağına ait olduğu
söylenebilecek çok az sayıda hamam kalıntısına
rastlanmıştır. 21 Bursa’da günümüz itibariyle hayli
miktarda görülebilmektedir. Bunların bazıları
Büyük Roma zamanında inşa edilmişledir. İnşa
ederken tedavi ve eğlence gibi sebeplerin daha
çok öne çıktığı kabul edilse de sayıları birkaç
taneyi geçememiştir. Onların da İmparatorlar
tarafından Çekirge bölgesindeki kaplıca suyu
üzerinde yaptırıldığı söylenebilir.
Orhan Gazi’nin Bursa’yı fethinden itibaren hem
sur içinde hem de sur dışındaki yeni yerleşim
alanlarında çok sayıda yeni hamam inşa ettirilmiştir.
Bunların büyük kısmı şehir içindedir
ki neredeyse tamamı ısıtmalı hamamlardır.
Bilindiği gibi kaplıca suları o sıralardaki haliyle
Bursa şehrinin dışında bulunan batı tarafındaki
Kükürtlü semti ile yine batı uzağındaki Çekirge
semtinde yeryüzüne çıkmaktadır. Fetihten
önceki hamamlar sadece kaplıca bölgesinde iken
Osmanlı hamamlarının bir kısmı kaplıca bölgesinde
inşa edilmekle birlikte çoğunlukla şehir
içinde ısıtmalı olarak inşa edilmişlerdir. Isıtmalı
hamamların birinci planda tedavi için değil de
temizlik için inşa edildiği buradan kolaylıkla
anlaşılabilir. Bu da Müslüman Türklerin temizliğe
verdikleri önemi ortaya koyar.
Çeşmeler; Bursa’da fetihten itibaren hızla artmıştır.
Bizans dönemindeki halk genellikle suyun
doğduğu yer olan kaynağında oluşturulan küçük
havuzu ve oradan aldıkları suyu içip kullanmışlardır.
Evlerin bahçelerindeki kullanım çeşmeleri
dışında sokaklarda çeşme yani selsebil cinsinden
çeşme inşa etme kültürü Roma’da ve Bizans’ta
çok çok nadirdir. 22 Anadolu’ya sokak çeşmesi
kültürü Türklerle geldi denilse yeridir.
Bölgeye gelen Türklerin inançlarından gelen
küçük su birikintilerinin kirli olduğu anlayışı ve
inancı, onları bu havuzcuklardaki suları kullanmaktan
uzak tutmuştur. Kullanmak istediklerinde
de ayazmanın üzerini kapatarak taşan
suyun dışarıya oluktan akışını kullanmayı tercih
etmişlerdir. Bu uygulama zamanla çeşme kültürünü
ortaya çıkarmıştır ki Bursa içinde yüzlerce
çeşmeden söz edilebilir. 23 Sadece Kara Çelebizâde’nin
Bursa’da yaptırdığı çeşmelerin 40 tane
olduğunu söylemek, bir fikir vermek için yeterli
görülebilir. 24 Çeşmelerin şehir insanının temizlik
anlayışını uygulayabilmede ne kadar kolaylaştırıcı
bir rol oynadığı tahmin edilebilir. 25
Çeşmelerin inşası sırasında akan fazla suyun da
dikkate alındığı ve onun da akıp gidişinden önce
Emirsultan Vakfiye / 1
19 Mudanya’nın, buradaki iskelenin kullanılmaya başlamasından itibaren nasıl geliştiği hakkında detaylı bilgi için bakınız; Cafer Çiftçi, Osmanlı Döneminde
Mudanya İskelesi ve Gümrüğü, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını, Bursa 2012.
20 Mudanya’ya Mübadele çerçevesinde gelenlerin çok büyük kısmı Girit Adası’ndan gelmiş göçmenlerdir.
21 Bu konuda detaylı bilgi için bakınız; Semavi Eyice, “Çeşme”, DİA., C. 8 (1993), s. 277-287.
22 Semavi Eyice, “Hamam”, DİA., C. 15 (1997), s. 405.
23 Bu konuda detaylı bilgi için bakınız; Semavi Eyice, “Çeşme”, DİA., C. 8 (1993), s. 277-287.
24 Orhan F. Köprülü, “Şeyhülislam Kara Çelebizade Abdülaziz Efendi ve Müftü Suyu”, Belleten, TTK, C. XI, Sayı: 41 (1947), s. 136-142; Hasan Basri Öcalan, “Bir Su
Şehri: Bursa ve Abdülaziz Efendi’nin Su Vakfiyesi”, Kültür Dergisi, Sayı: 9 (Kış 2007), s. 110-113.
25 Ali İhsan Karataş, “Bursa’da Su ve Çeşme Âşığı Bir Şeyhülislâm: Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi”, Bursa’da Yaşam, Aralık 2008, s. 18-28.
Emirsultan Vakfiye / 2
BURSA’DA ZAMAN
| Ocak 2017 | Sayı 21
19