ARTEMİS MART 2018 (2)

Çocuk Edebiyatının Oyun Hali
Serap IġIK
Tavan süpürgesinden yaptığı atına atlayıp giden çocuğun hayal gücü, 16. Yüzyıla gelene kadar sözlü
gelenekten gelen masallarla beslenmiĢti. Matbaanın bulunmasıyla okur-yazar oranındaki yükselme ve çocuk
eğitimindeki yeni arayıĢlar “çocuk için yazılan kitapları” gündeme taĢıdı. Bu yeni gündem, tartıĢmaları da
beraberinde getirdi. Batı Edebiyatı tarihinde çocuk kitaplarını “marjinal edebiyatlar” bölümünde görürüz.
Çocuk kitaplarının yapmacık ve boĢ fantezilerle dolu olduğunu söyleyenlere, çocuğun dini yayınlar dıĢında
kitap okumasının gereksiz olduğunu düĢünen kilisede katılıyordu. Fakat artık bir ivme baĢlamıĢtı, matbaalar
çalıĢıyor, bilgi ve düĢünceler hızla yayılıyordu. 18. Yüzyıla gelindiğinde Alice Harikalar diyarında, Aya
Seyahat, Define Adası gibi çocuk edebiyatının baĢat eserleri yazılmıĢ ve çocuk okura ulaĢmıĢtı. Bütün
olumlu geliĢmelere karĢın, çocuğun ne okuyup, ne okumayacağı her zaman tartıĢma konusu olmaya devam
ediyordu. Rousseau, La Fontaine‟in eserlerini yasaklayıp, çocuğun terbiye edilmesinde yararlı olduğunu
düĢündüğü Robenson‟u öneriyordu.
Çocuk, yetiĢkin gibi değildir. Çocukluk çağı kendi içinde de algılaması, psikolojisi, sözcük ve kavram bilgisi
bakımından değiĢiklikler gösterir. Çocuk kitapları bu yönüyle de titizlik gösterilmesi gereken bir edebiyattır.
Anatele France bu konuda Ģöyle der: “ Çocuklar için ve çok iyi yazın. Canlı, engin ve ihtiĢamlı olsun”
18. yüzyıla gelene kadar çocuklar için, gerçek anlamda ayrı bir edebiyat düĢünülmemiĢti. Çocuk küçük
adamdı ve aklı öyle her Ģeye ermiyordu. Bir köĢede büyüyünceye kadar uslu uslu beklemeliydi. Fakat
çocuklar pek öyle uslu duracak gibi değillerdi. Dünyada gördükleri her Ģeyi ( hayvanları, model olarak
aldıkları insanları, meslekleri vb. ) taklit ederek oyuna taĢımak, pekiĢtirerek hayata geçirmek istiyorlardı.
Masallar, efsaneler yüzyıllarca mum ıĢığıyla aydınlanmıĢ odalarda çocukların hayal güçlerini kamçılamıĢtı
ama artık yeterli değildi. Çocuğa bakıĢ değiĢmiĢti. 20. Yüzyıla gelindiğinde artık baĢlı baĢına bir Çocuk
Edebiyatından söz edilir olmuĢtu. Bu yüzyıl çocuğun fark edildiği ve değer verildiği bir çağdı, “çocuk
yüzyılı” baĢlamıĢtı. Sözlü geleneğin ürünü masallarla, kitap haline gelmiĢ çocuk edebiyatının yanında, pek
de sözü edilmeyen ama çocuğun geliĢiminde ve eğlenmesinde önemli yer tutan, çocuklar için yazılmıĢ
oyunlar, yine bu yüzyılda sahnedeki yerlerini almaya baĢladılar.
Çocuk kitapları, genellikle ara ara sayfaları resimlenerek basıma hazırlanır. Küçük yaĢ grubu için yazılan
kitaplarda hemen her sayfa resimli tasarlanırken, yazılı anlatım çok daha az yer tutar. Çizgi romanlar ise,
konuĢma balonlarıyla ( bir tür diyaloglarla ) birlikte, görsel anlatım ağırlıklı olarak çocuk okura ulaĢır.
Tiyatro, yine çocuğun yaĢ grubuna bağlı olarak hikâyeyi, dekor ( görsel ), oyuncular ( canlandırma ) ve
diyaloglar (metin) yoluyla anlatır. Tüm çocukların yaratıcı bir zihne sahip olduğunu kabul ettiğimiz
günümüzde yaratıcı zihin, oyuncu ( oyun oynayan ) zihindir. Çocukların bir araya gelerek oyun oynamalarını
sağlayan sihirse, hayal güçleridir. Oyun metinleri, çocuk edebiyatından farklı olarak, sadece sözcükler
yoluyla değil, eylemi ( oyuncu ) ve mekânı ( dekor ) hesaplayarak yazılır.
Ortaçağda, sadece çocuk oyunculardan kurulu bir topluluk, kilisenin öğretilerine uygun dinsel oyunlar
oynarken ilk yazılı oyun metnini uygular. 18. Yüzyılda Fransa‟da Rousseau‟nun eğitim konusundaki
düĢüncelerinden etkilenmiĢ olan Madam de Genlis, bir dükün malikânesinde kendi çocukları için oyunlar
düzenler. Oyunlar üç bölümden oluĢur. Pantomim bölümü bittikten sonra Seyyah ve Merakın Sonuçları adlı
yazılı metinleri olan “Ġbret Oyunları” baĢlar. Oyunların hareketsiz ve söze dayalı olduğunu kaynaklardan
öğreniyoruz. 1918 yılında Ġngiltere‟de yaĢ grubu daha büyük çocuklar için Shakespeare‟in oyunları sürekli
gösterime girer.
20. yüzyılda Fransa‟da metinli çocuk tiyatrosu çalıĢmalarına hız veren J. Copeau‟nun fikirleri olmuĢtur.
1935‟de kurulan çocuk tiyatrosu, Copeau‟nun tiyatrosunda çocuk oyunları sahnelemeye baĢlamıĢtır.
Oyunların konusu dinsel ve dünyevi olduğu kadar, izcilik hareketinden de kaynaklanır. ABD‟de S.
Walker‟ın kurduğu çocuk tiyatrosu, gösterilerine baĢlar ( 1915- 1919) ABD‟ de 1875 yılında ilk adımlarını
15