Tips voor tekstschrijvers - Leporello Uitgevers

1 ‘Wordt’ schrijf je dus
altijd met ‘dt’. De hoeveelheid
zelfstandige naamwoorden
is oneindig veel
groter dan de twee gevallen
waarin je ‘word’ schrijft:
‘Ik word genoemd.’ ‘Word
je opgehaald?’
Zinsdelen benoemen
Persoonsvorm en gezegde
Zinnen horen een werkwoord te hebben, zei ik al. Ik moet dat
specificeren. Zinnen horen een persoonsvorm te hebben. Dit woord
doet helemaal niet denken aan een werkwoord, helaas, en daarom zijn
er zo veel misverstanden over. De persoonsvorm is die vorm van het
werkwoord die zich voegt naar de persoon. Welke persoon? De persoon
die het onderwerp van de zin is. Ook dat is nog onduidelijk. In de zin:
- Die tafel staat me in de weg
is maar één persoon aanwezig, namelijk ikzelf, maar ‘de tafel’ is het
onderwerp van de zin. Als ik dan verder praat en zeg: ‘Hij moet maar
naar zolder’ gebruik ik het verwijswoord ‘hij’. En ‘hij’ is derde persoon
enkelvoud in het rijtje: ik, jij, hij, wij, jullie, zij. Alle zelfstandige
naamwoorden zijn derde persoon (enkelvoud of meervoud).
Het verwijswoord ‘u’ was vroeger derde persoon, daarom schrijven
veel mensen nog: ‘u heeft’. Net als ‘hij heeft’. Maar ‘u is’ zie je al een
stuk minder vaak. Het woord ‘u’ is van plaats veranderd, we ervaren
het nu als tweede persoon. Daarom schrijf je niet alleen ‘u bent’, maar
ook ‘u hebt’.
Er zijn ook zinnen denkbaar met alleen een infinitief:
- Doorgaan!
Of een voltooid deelwoord:
- Graag gedaan.
Maar dat zijn meer uitdrukkingen dan zinnen. Dus: een zin heeft een
persoonsvorm. Die persoonsvorm is de basis van het gezegde. Soms
komt er wat bij, soms niet. In de zin ‘Die tafel staat me in de weg’, is
‘staat’ persoonsvorm én gezegde.
- Ik heb een fiets gestolen
Het hulpwerkwoord is altijd de persoonsvorm. Zonder uitzondering.
Maar in deze zin staat nog een werkwoord, dus het gezegde is ‘heb gestolen’.
Het is geen naamwoordelijk gezegde, omdat ‘stelen’ geen koppelwerkwoord
is. We noemen het een werkwoordelijk gezegde, omdat
er alleen werkwoorden in staan. Nog twee voorbeelden.
- Bas is arts geworden
Naamwoordelijk gezegde: ‘is arts geworden’. Er staat een naamwoord
in. ‘Worden’ is een koppelwerkwoord.
- Piet is door Jan geslagen
Werkwoordelijk gezegde: ‘is geslagen’. ‘Slaan’ is geen koppelwerkwoord.
Persoonsvorm en onderwerp zijn twee handen op één buik, ze kunnen niet
zonder elkaar. Heb je de een dan heb je het ander ook. In de vorige
drie voorbeeldzinnen zie je zo wat het onderwerp is. Toch nog even
weten hoe je de persoonsvorm ook alweer vindt? Maak de zin vragend,
de persoonsvorm komt voorop te staan.
Onderwerp
Het onderwerp van de zin is direct gekoppeld aan de persoonsvorm.
Het kan uit één woord bestaan (ik, Bas, Piet), uit twee woorden (die
tafel) of uit meer (6 in dit geval):
Het gore gootsteentje achter de schuur is schoongemaakt.
Bij de verwijswoorden heb ik het verschil tussen ‘hem’ en ‘zich’ voor
me uitgeschoven, omdat je dat pas kunt bepalen als je weet wat het
onderwerp van de zin is.
- Hij heeft een lange trainingsperiode voor zich.
- Er ligt een lange trainingsperiode voor hem.
Je gebruikt ‘zich’ als het terugslaat op het onderwerp van de zin (hij),
en ‘hem’ als iets anders (een lange trainingsperiode) onderwerp van de
zin is. Het woordje ‘er’ moet je maar even over het hoofd zien.
Het geldt ook voor zichzelf/hemzelf.
- Hij heeft het aan zichzelf te danken.
- Als het aan hemzelf lag, was hij allang gescheiden.
Onderwerp: ‘het’.
Dit probleem doet zich alleen voor bij de derde persoon. De eerste en
de tweede persoon hebben maar één mogelijkheid: me, je, ons, jullie.
Het onderwerp is ook van belang voor de beknopte bijzin. Zie:
Beknopte bijzin.