Tips voor tekstschrijvers - Leporello Uitgevers

Samengestelde zinnen
Tot nu toe waren de voorbeeldzinnetjes tamelijk rechttoe rechtaan.
De meeste zinnen zijn veel ingewikkelder, maar ze hebben allemaal
een basispatroon, namelijk zo’n eenvoudige zin. Alle elementen van
een basiszin kunnen worden uitgebreid tot een zin. Een redelijk eenvoudig
voorbeeld.
- De ober zei hem dat het eten nog even op zich liet wachten.
Door het werkwoord zie je meteen dat dit een zin met een meewerkend
voorwerp is. De een zegt iets tegen de ander. De grondvorm van de zin
is dus:
- De ober zei hem iets.
met als lijdend voorwerp: ‘iets’. In de samengestelde zin is ‘iets’ uitgewerkt
tot ‘dat het eten nog even op zich zou laten wachten’. Dat heet
offi cieel een lijdendvoorwerpszin. Alles kan tot zin uitgroeien, van het
onderwerp tot het gezegde, tot en met de bijwoordelijke en bijvoeglijke
bepaling. Je hoeft die zinnen niet te benoemen, alleen maar door
te hebben dat je alle ingewikkelde zinnen terug kunt brengen tot hun
grondvorm. Voor ons is ‘dat het eten zo zou worden opgediend’ dus
gewoon lijdend voorwerp.
Bijwoordelijke bijzin
Hierboven hebben we zonder veel moeilijkheden van een bijwoord
een bijwoordelijke bepaling gemaakt. Dat de bijwoordelijke bepaling
een bijzin kan worden, kan ons nu niet meer verbazen. Gewoon detailleren,
meer informatie toevoegen, de functie blijft dezelfde.
- Hoewel het gore gootsteentje me tegenstond,…
Zie je dat het een zin is geworden, met een onderwerp en
een persoonsvorm?
- Hoewel het gore gootsteentje me tegenstond, deed ik de afwas.
Dat is een eersteklas samengestelde zin, die je ook kunt omdraaien.
- Ik deed de afwas, hoewel het gore gootsteentje me tegenstond.
Ook een eersteklas samengestelde zin, al ligt de nadruk iets anders dan
in de vorige. Het gootsteentje is in de eerste zin een tikje goorder, en
de ik-persoon in de tweede zin is wat laconieker. Er is nog iets anders
gebeurd. Er is een voegwoord bij gekomen: ‘hoewel’. Dat creëert een
tegenstelling. De ik-persoon walgt, maar overwint die walging. Ik vind
dat winst, zo’n voegwoord. De meeste bijwoordelijke bijzinnen opereren
met een voegwoord, en zijn dus informatiever dan de bijwoordelijke
bepaling. ‘Omdat’ geeft een reden, ‘als’ een voorwaarde, ‘tenzij’ een
voorbehoud, ‘nadat’ een tijdsverloop, en dat zijn er nog maar van de
0. Al die voegwoorden zijn verbonden met bijwoordelijke bijzinnen,
en daarom vind ik die zinnen zo interessant. In schrijfcursussen zijn
ze meestal verboden. Je mag maar één mededeling per zin doen. Dat
begrijp ik wel, dan maak je de minste fouten. Maar daardoor verdwijnt
het verband tussen de mededelingen.
- Het gore gootsteentje stond me tegen. Ik deed de afwas tussen de
brandnetels.
In dit voorbeeld moet de lezer zelf het verband leggen tussen de twee
mededelingen. Ook dat is een bepaalde stijl van schrijven. Maar er
rijst wel een vraag: ‘Wast ze nu in het gootsteentje af, of heeft ze de
afwasbak tussen de brandnetels gezet?’
- Het gore gootsteentje stond me tegen. Ik stond tussen de brandnetels
af te wassen.
Ja, nu zien we het weer voor ons. Schrijven is vaak veel beeldender
met werkwoorden dan met zelfstandige naamwoorden.
Bijvoeglijke bijzin
- Klaverjassen is een gezelschapsspel.
Eén woord tussen lidwoord en zelfstandig naamwoord levert ons een
bijvoeglijk naamwoord én een bijvoeglijke bepaling op; ‘een ergerlijk
gezelschapsspel’. Nu maken we er een bijvoeglijke bijzin van. Daar
hebben we een verwijswoord bij nodig: dat.
- Klaverjassen is een gezelschapsspel dat me ergert.
Just for the record: ‘dat me ergert’ ontleden we achtereenvolgens als:
onderwerp, lijdend voorwerp, werkwoordelijk gezegde; ‘klaverjassen is
een gezelschapsspel’ achtereenvolgens als: onderwerp, naamwoordelijk
gezegde.
Heel eenvoudig, maar er zit iets geniepigs aan vast, namelijk de
komma. Moet er een komma vóór ‘dat’ staan? Nee, anders had ik hem
er wel neergezet. Kijk nu eens naar twee zinnen die we al eerder
hebben gezien:
- Het weer, dat was omgeslagen, is toch nog beter dan voorspeld.
6 7
Sterke VW advertentie.