letters en punten - Taalunieversum

taalbeschouwing
De leerplannen verschillen van elkaar met betrekking tot wat ze aan taalbeschouwing vermelden
onder schrijven en wat in een apart hoofdstuk taalbeschouwing. De kennis van de begrippen en
termen die bij spelling en interpunctie worden gebruikt, wordt in het hoofdstuk over taalbeschouwing
opgenomen, c.q. herhaald. Grammaticale kennis nodig voor de spelling van werkwoorden zit ook in
het hoofdstuk taalbeschouwing.
3.2.3 Leerlijnen
De leerlijnen voor spelling bestaan er hoofdzakelijk in dat de leerinhouden verdeeld worden over de
verschillende graden en leerjaren. Men begint met de meest eenvoudige foneem-grafeemkoppelingen
in simpele klankzuivere inheemse woorden, en breidt dat geleidelijk uit naar meer complexe, nietklankzuivere
woorden, en naar woorden waarvoor aparte regels nodig zijn, met name werkwoorden.
Hulptekens (apostrof, koppelteken, trema) komen pas in de derde graad. Aan moeilijke zaken zoals de
werkwoorden begint men in de tweede graad, en men pakt ze meer systematisch aan in de derde
graad.
Leerlijnen voor het inzetten van specifieke spellingstrategieën of hulpstrategieën, of voor het
overgaan van één strategie naar een andere (zie boven en 3.2.4) worden in de leerplannen niet
aangegeven.
3.2.4 Didactische aanpak
Het valt op dat de leerplannen, in het bijzonder die van GO! en VVKBaO, een duidelijke nadruk op
regelkennis leggen. Ze lijken te suggereren dat de vaardigheid om met name zgn. veranderlijke
woorden te leren schrijven, aangebracht dient te worden door eerst regels aan te leren en dat daarom
bewuste kennis van die regels noodzakelijk is.
We noemen twee voorbeelden:
mezen, ga, muren, zonen
Dat we hier een enkele klinkerletter schrijven wordt door de leerplannen beschreven als
toepassing van de ‘verenkelingsregel’: in open lettergrepen wordt de dubbele ongedekte klinker
ee, aa, uu, oo verenkeld (afgezien van de complicatie met eind-ee in woorden als zee – zeeën).
messen, latten, putten, tonnen
De dubbele medeklinkerletter wordt door de leerplannen beschreven als de toepassing van de
‘verdubbelingsregel’: na een gedekte klinker wordt een enkele medeklinker verdubbeld.
OPMERKING 1
Een niet onbelangrijk aantal leerlingen heeft het moeilijk met deze regels, zoals door onze zegslieden
bevestigd wordt in hoofdstuk 5. Ze hebben het er moeilijk mee onder meer omdat de regels een
beroep doen op voor hen (te) moeilijke begrippen als open en gesloten lettergreep, en gedekte/korte of
ongedekte/lange/vrije klinker.
Het probleem bestaat er voor een deel in dat de orthografische lettergreep in bepaalde gevallen niet
overeenstemt met de fonologische syllabe (in recente methodes ‘klankgroep’ genoemd). Intuïtief
verdelen heel wat jongere kinderen (maar ook oudere kinderen, en zelfs sommige volwassenen 18 ) de
fonologische syllaben in sommige woorden als bakker, koppen, zwemmen als volgt: //-//,
//-//, //-//, dat wil zeggen dat ze de eerste syllabe als open zien, terwijl die in de
18 Ook anderstaligen die Nederlands leren als tweede of vreemde taal hebben daar problemen mee.
21