letters en punten - Taalunieversum

toetsen die door methodes worden voorgesteld of door leraren zelf ontworpen. Er bestaan echter
veel vragen over de kwaliteit van die toetsen.
6. andere vakken
Leraren Nederlands en leraren andere vakken zitten nog niet voldoende op dezelfde lijn als het op
eisen aan taalverzorging en spelling en dienovereenkomstige attitudevorming aankomt. Breed
taalbeleid is op de scholen nog niet veel aanwezig.
7.2.2 Psycholinguïstiek en taaldidactiek
Uit verschillende bronnen is naar voren gekomen dat bepaalde gevallen van regelgestuurd spellen,
zoals verenkeling/verdubbeling en werkwoordsvormen, tot de hardnekkigste spellingproblemen
behoren. In onze ogen zou de aanpak van hardnekkige probleemgevallen, maar ook van andere
onderdelen, erbij gebaat zijn wanneer hij meer rekening zou houden met de inzichten van het
psycholinguïstisch onderzoek van spellingprocessen en het verwante spellingdidactisch onderzoek
van de jongste decennia 59 . Uit dat onderzoek blijkt welke belangrijke rol de opslag- en
retrievalprocessen van het langetermijngeheugen (meer bepaald het zogenaamde mentale lexicon)
spelen, evenals de werking van het kortetermijngeheugen (het werkgeheugen), de beperkingen van dat
laatste, en de wederzijdse interactie. Zo is duidelijk geworden dat kinderen al van bij het begin van het
spellingonderwijs voor de woorden volledig gespecificeerde orthografische sequenties in hun
geheugen opslaan naast de foneem-grafeemkoppelingen die hun door de school worden aangeleerd.
Beginnende spellers blijken al snel met analogieën te werken: spellingpatronen van vertrouwde
woorden worden in het geheugen opgeslagen zodat ze als model (‘exemplar’) per analogie gebruikt
kunnen worden om nieuwe woorden te spellen 60 . Sandra (2009, p. 330) wijst erop dat ander
onderzoek aangetoond heeft dat kinderen ook al snel morfologische verbanden tussen woorden
herkennen, bijvoorbeeld tussen enkelvoudige en verbogen of vervoegde woordvormen, en al die
vormen in hun geheugen opslaan.
Naarmate een speller woordvormen – zowel niet-klankzuivere als klankzuivere – vaker schrijft,
worden die woordvormen, maar ook delen ervan (bv. -elijk in vreselijk), sterker in zijn geheugen
verankerd. Bij het schrijven roept de speller die vormen op geautomatiseerde wijze uit zijn geheugen
op. Wanneer de frequentie van die vormen in de loop van de jaren verandert, zal ook de sterkte van de
geheugenopslag veranderen. In het geval van concurrerende homofonen, bijvoorbeeld word – wordt,
kan de automatische geheugenwerking en de beperktheid van het werkgeheugen 61 ervoor zorgen dat
de het sterkst in het geheugen verankerde vorm (wordt) automatisch door het langetermijngeheugen
opgedrongen wordt bij het schrijven van ik word, voordat de speller de kans heeft gehad een regel toe
te passen, zodat hij de fout ik wordt maakt (Sandra e.a., 1999 en 2001). Doordat het woordeinde -elijk
zoveel frequenter is dan -ellijk wordt een woord als onmiddellijk makkelijk fout geschreven.
59 Zie voor het psycholinguïstisch onderzoek van spellingprocessen de paragraaf ‘The spelling process’ in
Sandra (2009, p. 328-333) en de literatuurverwijzingen aldaar. Voor spellingdidactisch onderzoek zie o.m.
Bosman (1994), latere artikelen van A. Bosman, van J. van Hell, en de referenties in Bonset & Hoogeveen
(2009). Zie ook de reportage ‘Je kunt niet correct spellen als je twaalf bent’ in Taalschrift (Zijlmans, 2009).
60 Sandra (2009) verwijst hiervoor naar onderzoek bij beginnende spellers in het Frans (Martinet e.a., 2004).
61 Ons werkgeheugen kan ten hoogste een zevental aparte elementen gedurende maximaal een tweetal seconden
bewaren, daarna vervagen ze helemaal.
72