letters en punten - Taalunieversum

Volgens het VVKSO-leerplan derde graad (p. 35) zou er in de leerplannen van het vrij onderwijs een
opgaande lijn zitten van toenemende inzichtelijkheid in de ingezette strategieën:
Het leerplan van het basisonderwijs vraagt om van de leerlingen gemengde spellers te maken, d.i.
spellers die meer dan één spellingstrategie kunnen toepassen: uitluisteren, een geheugenstrategie,
een regelstrategie, spellen naar analogie, gebruik maken van ezelsbruggetjes.
Het leerplan van de eerste graad vraagt om ‘een combinatie van strategieën’ bij te brengen. Van
die leerlingen wordt niet gevraagd om die strategieën inzichtelijk te kennen, het gaat daar meer
om door gebruik ingeslepen toepassingen.
In de tweede graad leren leerlingen vanuit toepassing en beredenering met spelling omgaan vanuit
strategieën en de principes van de Nederlandse spelling: de beschaafde uitspraak (fonologisch
principe), de woordvorming (morfologisch principe), de betekenis (semantisch principe), de relatie
met andere woorden in een zin (syntactisch principe), de herkomst van het woord (etymologisch
principe), de overeenkomst met andere woorden (analogie) en het gebruik (conventioneel principe).
In de derde graad wordt van leerlingen in c-richtingen 29 verwacht dat ze weliswaar inzicht opdoen
door toepassing van strategieën, maar niet dat ze de principes van de spelling kennen. Dat is een
niveau dat de leerlingen in de b-richtingen in de derde graad wél moeten aankunnen.
3.5.4 Attitudes
Alle leerplannen van de tweede en derde graad onderstrepen de door de eindtermen genoemde attitude
(tweede graad, ET 29, derde graad, ET 22) om spelling en interpunctie te verzorgen 30 , en daarom
eigen teksten ook op spelling te reviseren. Om die attitude te bereiken wordt inzicht in het belang van
de vormelijke aspecten van teksten vooropgesteld.
Het GO! spreekt in verband met spellingattitudes van spellingbewustzijn aankweken (tweede graad, p.
42, derde graad, p. 38). De gedachte van ‘spellingbewustzijn’ is ook aanwezig in de VVKSOleerplannen.
3.5.5 Taalbeschouwing
Onder de noemer taalbeschouwing vermelden de eindtermen voor de derde graad aso, en alleen daar,
niet voor kso of tso, een kenniseindterm inzake spelling:
34 De leerlingen kennen de principes van ons spellingsysteem.
Dit betreft algemeen culturele kennis die niet direct functioneel is voor de spellingvaardigheid.
Het GO!-leerplan derde graad aso (p. 19) zet dit kennisdoel 34 om in een vaardigheidsdoel:
De leerlingen passen de principes van ons spellingsysteem toe bij het verbeteren van spelfouten.
Tevens noemt het onder het kopje ‘leerinhouden’ vreemd genoeg als ‘principes’: een luisterwoord, een
regelwoord, een inprentwoord. Dat zijn namelijk onderscheidingen waarop specifieke
spellingstrategieën steunen, maar die duidelijk niet de principes vormen waarop het Nederlandse
spellingsysteem gebaseerd is.
Het OVSG-leerplan derde graad aso noemt het kennisdoel 34 van de eindtermen, maar gaat er niet
nader op in, en noemt onder dat kopje alleen: spellingconventies, spellingstrategieën.
29 Het VVKSO heeft een gezamenlijk leerplan voor aso, kso en tso, en differentieert in de tweede graad daarin
met een eigen onderscheid tussen een a- en een b-richting, en in de derde graad tussen een a-, b- en c-richting.
Die differentiatie is afhankelijk van de combinatie van het profiel van de leerlingen, de studierichtingen in de
onderwijsvormen, het aantal lestijden voor Nederlands e.d. Globaal gezien vormen a-b en a-b-c schalen van
meer cognitief naar meer beroepsgericht.
30 GO! (tweede graad, p. 20; derde graad, p. 17); OVSG (tweede graad, p. 76; derde graad, p. 52); VVKSO
(tweede graad, p. 36; derde graad, p. 24).
29