letters en punten - Taalunieversum

1. onthoudwoorden
Sommige onthoudwoorden blijken voor veel leerlingen – en volwassen gevorderde spellers –
moeilijk te onthouden. Voorbeelden zijn: peil/pijl, onmiddellijk (2 x d en 2 x l), cadans (c, niet k),
pianospelen (aaneengeschreven). De verklaring heeft ongetwijfeld met de werking van ons
geheugen te maken (zie onder).
2. verenkeling van dubbele klinker (manen) en verdubbeling van enkele medeklinker (mannen)
Dit spellingonderdeel vormt een probleem voor een aantal kinderen (zie boven, 4.1.4).
3. regels voor de werkwoordspelling
Deze vormen een probleem in het lager onderwijs, niet het grootste probleem aan het eind van het
secundair, en wat paradoxaal, toch weer wel een groot probleem bij een aanzienlijk deel van de
instroom in het hoger onderwijs. Het probleem lijkt voor een deel te zijn dat de schijnbaar
logische regels minder makkelijk zijn dan vaak wordt aangenomen. En voor een deel dat de
automatische werking van zijn geheugen de speller parten speelt: de regels worden geregeld
helemaal niet toegepast maar de sterkst in het geheugen verankerde vorm wordt opgeschreven
(bv. ik wordt voor ik word) 58 .
Twee van deze problematische spellingonderdelen (verenkeling en verdubbeling, en
werkwoordspelling) worden ook genoemd in de top drie van typen fouten die relatief vaak voorkomen
in de Nederlandse orthodidactische behandelingspraktijk in Nederland (Ruijssenaars e.a., 2009, p. 7).
Als derde type fouten worden daar fouten tegen de koppelingen tussen klanken en lettertekens
genoemd. Volgens onze zegslieden blijven veel leerlingen in de eerste graad B-stroom eveneens
worstelen met de automatisering van klank-tekenkoppelingen (zie 5.4.2).
Bij de spellingwijziging van 1995 en de actualisering van de Woordenlijst in 2005 is er in de media
heel wat ophef geweest rond bepaalde spellingonderwerpen zoals tussenletters, hoofdletters, gebruik
van trema en liggend streepje. Het mag opvallend genoemd worden dat geen van die onderwerpen in
ons onderzoek als knelpunt naar voren is gekomen. De boven genoemde grote inhoudelijke
knelpunten bestaan al veel langer getuige de literatuur over spelling en spellingonderwijs sinds meer
dan honderd jaar.
Een aantal knelpunten ligt in het vlak van didactiek of van taalbeleid op school.
1. spellingstrategieën
Het spellingonderwijs maakt gebruik van specifieke spellingstrategieën (klank-, geheugen- en
regelstrategie) en van hulpstrategieën, maar het wordt in het midden gelaten hoe iemand voor het
schrijven van een concreet woord moet uitmaken welke strategie daarvoor te kiezen (zie 7.2.2).
2. leerlijnen
In de onderwijspraktijk heeft men moeite behoorlijke leerlijnen te realiseren tussen lager
onderwijs, eerste, tweede en derde graad secundair. Dat geldt onder meer voor de
werkwoordspelling.
3. de relatie spelling-schrijven
Het blijkt moeilijk spelling en interpunctie te integreren in het schrijfonderwijs.
4. attitudes
Hoe kunnen leraren spellingattitude en spellingbewustzijn bevorderen?
5. toetsing
Er worden zeer veel diagnostische en formatieve toetsen over spelling en interpunctie afgenomen,
58 Hier bestaat veel literatuur over. Zie bijvoorbeeld Sandra e.a. (2001).
71