SLUIS IN VLAANDEREN VERLOREN EN HERWONNEN Studies ...

elke tegenaanval kon Sluis weer aan de kant van de Koninklijke Nederlanden brengen.
Eveneens achteraf gezien is de belegering van Sluis er een geweest in het midden van
de Tachtigjarige Oorlog in een lange reeks van belegeringen en innames van
vestingsteden. (…)
Met het beleg van Haarlem begint die lange reeks van belegeringen in de
Tachtigjarige Oorlog die zich kenmerken door veel ontberingen en sterfgevallen aan
beide zijden. De Coligny had al eens gezegd dat een belegering van een grote stad een
kerkhof voor de belegeraars kon worden. De grote keizer Karel V had ooit het hoofd
gestoten voor de stad Metz, die in de winter van 1552 de keizer trotseerde. Van
december 1572 tot juli 1573 wist Haarlem stand te houden. Uiteindelijk moest de stad
zich uitgeput overgeven, maar de prijs was inderdaad hoog geweest: met 8000 doden
onder de belegeraars, waaronder beproefde veteranen, was Haarlem een kerkhof voor
de Spanjaarden geworden. Toch leek de inname een succes: het gebied van de rebellen
was nu in tweeën gesplitst. Ten zuiden van Haarlem de Zuid-Hollandse en Zeeuwse
steden van Leiden tot Vlissingen; ten noorden van Haarlem de steden van het
Noorderkwartier: Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen en Medemblik.
De bevelhebber aldaar zag het somber in en schreef een bezorgde brief aan Oranje
waarin hij deze vroeg of hij al een verbond met een buitenlands ‘potentaat’ had
gesloten. Het leek toch duidelijk dat zonder buitenlandse hulp de zaak reddeloos
verloren was. Het antwoord dat hij kreeg was in twee opzichten frappant: de prins
antwoordde: dat hij niet met een buitenlands potentaat een verbond had gesloten,
maar met God zelf, de Potentaat der Potentaten, om de oorlog in de Nederlanden tot
een goed einde te brengen. Dat was voor de ondersteuning van het moreel. Maar wat
de militaire kant van de zaak betreft was het antwoord niet minder verrassend.
Zelfbewust stelden de opstandelingen vast dat de inname van Haarlem de Spanjaarden
zoveel bloed en geld had gekost, dat het ondenkbaar was dat de vijand erin zou slagen
om hetzelfde op te brengen voor de tientallen steden in Holland en Zeeland die de
kant van de prins hadden gekozen en niet van zins waren deze los te laten. De scherpe
analyse werd in oktober bevestigd door twee militaire overwinningen van de
opstandelingen. De Spanjaarden hadden het beleg voor Alkmaar geslagen, maar op 7
oktober 1573 gaven zij dit op omdat op last van de prins het omringende land onder
water was gezet. Een paar dagen later versloeg een geuzenvloot de koninklijke vloot
op de Zuiderzee, nabij Hoorn. In 1568 en 1572 was gebleken dat men in het open veld
niet tegen het Spaanse leger was opgewassen. Maar op het water hadden de
opstandelingen de overhand, en door gebruik te maken van de bijzondere geografische
omstandigheden van het laaggelegen Holland wisten de opstandelingen zich ook in
een vestingenoorlog te handhaven.
In 1573 riep Filips II de hertog van Alva terug naar Spanje; vele jaren later zou de
koning nog vaststellen dat het optreden van Alva hem het bezit van de Nederlanden
had gekost.
De land- en zeeoorlog tijdens de prins van Parma
De gouverneurs-generaal na Alva – Don Luis de Requesens 1573-1576 en Don Juan
van Oostenrijk 1576-1578 – waren door geldgebrek en hun geringe militaire talenten
niet in staat de positie van de kroon te verbeteren. Nadat de Spaanse soldaten jaren
lang geen soldij hadden ontvangen, sloegen zij in 1576 aan het muiten, moorden en
plunderen. Hierdoor verenigden zich vrijwel alle Nederlanden in hun verzet tegen het
‘Spaanse ongedierte’. De ene stad na de andere verklaarde zich voor de prins van
64