Overgangen en aansingen in et onderwijs

Overgangen en aansluitingen in het onderwijs. Deelrapportage 2: de po-vo overgang
kenmerken (bv. leerprestaties en motivatie) en de eisen die aan hen worden gesteld na de
overgang. In dat geval zijn doubleren, opstroom en afstroom indicatoren voor een verschil
tussen de capaciteiten van de leerlingen en de eisen die aan hen worden gesteld. Door
(statistisch) gematchte opstromende, nominale en afstromende leerlingen te vergelijken op
kenmerken voorafgaand en na de po-vo overgang is vastgesteld voor welke groepen de
overgang kansen of belemmeringen biedt.
1.2 Context en theoretisch model
De aansluiting tussen po en vo verloopt niet voor alle leerlingen even optimaal. Wordt een
leerling op basis van zijn of haar schooladvies in een te laag niveau geplaatst, dan worden
mogelijk niet alle capaciteiten van deze leerling benut. Wordt een leerling in een te hoog
niveau geplaatst, dan loopt de leerling het risico om af te stromen of te doubleren, maar het
kan ook zijn dat een leerling juist beter gaat presteren en toch op het hogere niveau een
diploma behaalt. Onderzoek van enkele jaren terug laat zien dat na drie jaar vo nog ongeveer
60% van de leerlingen zich in een bij het schooladvies passend vo-niveau bevond; 10% was
gedoubleerd, en op- en afstroom ten opzichte van het advies kwamen elk bij ongeveer 15%
van de leerlingen voor (Timmermans et al., 2013; zie ook Inspectie van het Onderwijs, 2014).
De po-vo overgang zou, indien de advisering goed is verlopen, voor de meeste leerlingen
in principe zonder grote problemen moeten verlopen. De cognitieve ontwikkeling (zoals de
ontwikkeling in leerprestaties) en de niet-cognitieve ontwikkeling (zoals de ontwikkeling van
motivatie) van leerlingen zou juist gestimuleerd moeten worden door de overgang, zodat
leerlingen zich kunnen blijven ontwikkelen. Echter, voor sommige leerlingen verloopt de povo
overgang moeizaam. Zij ondervinden langdurig negatieve effecten van de overstap naar
het vo. Anderson, Jacobs, Schramm en Splittgerber (2000) beschrijven overgangen in het
onderwijs in dit kader als zogenaamde institutionele onderbrekingen. De po-vo overgang
wordt gekenmerkt door organisatorische onderbrekingen (bv. het indelen van leerlingen in
onderwijsniveaus), organisatorische veranderingen (bv. schoolgrootte, de manier waarop
cijfers gegeven worden, veranderende verwachtingen van leerkrachten) en sociale
onderbrekingen (bv. door veranderende relaties met leerkrachten), waardoor voor sommige
(groepen) leerlingen de overgang niet soepel verloopt.
Zowel de wetenschappelijke literatuur als beleidsstukken rondom de po-vo overgang en
de vmbo-mbo overgang zijn recent in kaart gebracht in de reviewstudie “Overgangen en
aansluitingen in het onderwijs. Deelrapportage 1: reviewstudie naar de po-vo en vmbo-mbo
overgang” (Korpershoek et al., 2016). Deze reviewstudie was, net als het onderhavige
onderzoek, een deelproject van het overkoepelende onderzoek naar overgangen en
aansluitingen. In deze paragraaf geven we een korte beschrijving van de onderwijscontext en
de leerling-, school- en omgevingsfactoren die bij de po-vo overgang een rol kunnen spelen.
10