Overgangen en aansingen in et onderwijs

Managementsamenvatting
Deze rapportage richt zich op de overgang van het primair (po) naar het voortgezet onderwijs
(vo). Het doel van de studie is tweeledig. In de eerste plaats richt deze studie zich op het
beschrijven van de cognitieve en niet-cognitieve ontwikkeling van leerlingen rondom de povo
overgang en de eerste jaren van het vo. In de tweede plaats wordt nagegaan of er specifieke
groepen leerlingen te identificeren zijn die risico lopen bij de po-vo overgang, bijvoorbeeld
om af te stromen of te doubleren in het vo.
Hoe verlopen de schoolloopbanen van leerlingen na de po-vo overgang? (vraag 1a)
Het overgrote deel van de leerlingen zit in leerjaar 1 van het vo in gecombineerde (2 niveaus)
of brede klassen (> 2 niveaus), zo ook in leerjaar 2. De leerlingen uit de brede klassen zijn
vervolgens naar allerlei onderwijstypen doorgestroomd. Leerlingen uit enkelvoudige
onderwijstypen (bv. vwo) stromen doorgaans door naar hetzelfde enkelvoudige onderwijstype.
Vanuit de gecombineerde onderwijstypen (bv. havo/vwo) verschilt de doorstroom voor de
verschillende gecombineerde onderwijstypen en verschilt de doorstroom van jaar op jaar. De
grootste groepen afstromers naar een lager onderwijstype zien we bij de overstap van jaar 2
naar jaar 3 en van jaar 3 naar jaar 4. Uiteindelijk zit 19% van de leerlingen in leerjaar 4 van
het vo in een lager onderwijstype dan geadviseerd door de po-school, terwijl 13% in een hoger
onderwijstype dan geadviseerd terecht is gekomen. In totaal is 1 op de 8 leerlingen een keer
gedoubleerd in de leerjaren 1 tot en met 3.
Hoe verloopt de cognitieve en niet-cognitieve ontwikkeling van leerlingen rondom de po-vo
overgang?(vraag 1b)
Verreweg de meeste leerlingen nemen ten opzichte van hun leeftijdsgenoten een relatief
stabiele positie in, dat wil zeggen, zij nemen qua leerprestaties in begrijpend lezen en
rekenen/wiskunde in leerjaar 3 een vergelijkbare positie in ten opzichte van hun
leeftijdsgenoten als in groep 8. Duidelijk betere of slechtere leerprestaties in vergelijking met
leeftijdsgenoten komt voor bij slechts 5 à 6 procent van de leerlingen. Wat de niet-cognitieve
ontwikkeling betreft, is het meest opvallende resultaat dat een dalende trend zichtbaar is van
groep 8 naar leerjaar 3 voor vrijwel alle onderzochte variabelen, namelijk voor
competentiemotivatie, sociale motivatie, extrinsieke motivatie (met als uitzondering
prestatiemotivatie), welbevinden met docenten, welbevinden met klasgenoten, taakoriëntatie
en self-efficacy. Bij de leerlingen die op cognitief gebied een ongunstige ontwikkeling hebben
doorgemaakt, blijkt dat zij zich eveneens ongunstig hebben ontwikkeld op niet-cognitief
gebied in vergelijking met andere leerlingen. Met name competentiemotivatie blijkt positief
samen te hangen met verschillende uitkomstmaten (zoals de onderwijspositie van leerlingen in
leerjaar 4).
7