Bijenplanten_web

viooltjesfamilie 129
Driekleurig viooltje (Viola tricolor)
Het Viooltje is een bekende plant, die met zijn rijke kleurschakeringen
lange tijd de tuin kan sieren. Omdat veel tuinviooltjes
hybriden zijn die op een of andere wijze het
Driekleurig viooltje als voorouder hebben, lijken verwilderde
tuinviooltjes vaak sterk op de wilde vorm van het Driekleurig
viooltje.
Inheems
De Viooltjesfamilie (Violaceae) telt ongeveer 1000 soorten, die
zijn ondergebracht in 22 geslachten. Daarvan is het geslacht
Viooltje (Viola) met ongeveer 500 soorten het grootste.
Viooltjes hebben hun verspreiding in de gematigde streken
van het noordelijk halfrond. De overige geslachten komen
voor in tropische streken, voornamelijk in Zuid-Amerika.
In ons land zijn 12 soorten van het geslacht Viooltje inheems.
Vroeger was het Driekleurig viooltje vaak te vinden in graanakkers.
Helaas is het daaruit nu geheel verdwenen. Het is een
plant van zandgronden waarin nog een redelijke hoeveelheid
voedsel aanwezig is. Hoewel de plant eenjarig heet te zijn,
kan hij wel degelijk overwinteren. Onderaan de plant zijn de
bladeren eirond, bovenaan langwerpig. Ze hebben veerdelige
steunbladen.
De plant dankt zijn naam aan de vorm van de kroon.
Het originele Driekleurig viooltje heeft bovenaan twee paarsblauwe
kroonbladen, opzij twee lichtblauwe en onderaan een
geel kroonblad. De plant is vormenrijk, waardoor er veel
kleurvariaties zijn. Bovendien vormen zich gemakkelijk
bastaarden met andere soorten.
De bouw van de bloem
De bloemen van het Driekleurig viooltje hebben een bijzondere
bouw, die is afgestemd op de manier waarop bijen de bloemen
bezoeken. Het onderste kroonblad fungeert als landingsplaats.
Ongetwijfeld zal het nectarmerk de bijen helpen bij hun
oriëntatie. Het is duidelijk zichtbaar in de vorm van een lichte
vlek bij de bloemopening en van strepen op het onderste
kroonblad. Behalve op het gezicht kan de bij zich ook op de
geur oriënteren, want het nectarmerk geurt sterker dan het
overige deel van de bloem. Nadat de bij is geland, met de kop
naar de bloem gericht, draait zij zich een halve slag om en
steekt haar tong in de nauwe bloemopening.
Zij houdt zich daarbij vast aan de bovenste kroonbladen, die
soms helemaal ombuigen. Die merkwaardige houding van de
bij is te verklaren als we de bouw van de bloem nader onder
de loep nemen (letterlijk en figuurlijk). Rond de stamper
liggen vijf brede meeldraden, die aan de top in een stompe
punt eindigen. Ze vormen samen een kokertje waarbinnen de
helmknoppen liggen. De twee meeldraden aan de onderzijde
hebben elk een nectarium in de vorm van een aanhangsel in
de spoor van het onderste kroonblad. Ter hoogte van de meeldraden
heeft het kroonblad ook nog een groef met naar
achteren gerichte haren. De stamper is direct boven het vruchtbeginsel
sterk geknikt en kan daardoor gemakkelijk heen en
weer worden bewogen. De stamper eindigt in een bolletje
dat net buiten het kokertje van meeldraden uitsteekt. In dat
bolletje zit een komvormige opening met daaronder een lipje.
De stempel, waarop het stuifmeel terecht moet komen, wordt
gevormd door de binnenzijde en de rand van de opening en
door de bovenzijde van het lipje.
De bestuiving
Als de bij haar tong in de bloemopening naar binnen brengt,
buigt de stamper heel gemakkelijk tegen de tong en wordt
het eventueel daarop zittende stuifmeel door het lipje afgeschraapt.
Tegelijk met het buigen van de stamper gaat het
kokertje open en valt er stuifmeel op haar tong en in de
behaarde groef van het kroonblad, bedoeld voor het volgende
bloembezoek. Als de tong wordt teruggetrokken buigt de
stamper weer naar boven, waardoor wordt voorkomen dat er
zelfbestuiving plaatsvindt.
Weggeschoten zaden
Na de bloei ondergaat de bloemsteel een aantal bewegingen,
waardoor het vruchtbeginsel eerst naar beneden en later, als
de zaden rijp zijn, naar boven gericht is. De vrucht opent zich
met drie kleppen. Door uitdroging worden de kleppen dubbel
gevouwen, waardoor de zaden na elkaar worden weggeschoten.
Aan de zaden zit een aanhangsel (mierenbroodje) dat door
mieren wordt gegeten, die een bijdrage aan de verspreiding
kunnen leveren.
plaat 52. Driekleurig viooltje
A deel van bloeiende plant; B blad; C bloem waarvan deel bloemkroon
is verwijderd en spoor is doorgesneden; D stamper; E meeldraad;
F meeldraad met aanhangsel; G stuifmeelkorrel (stephanocolporaat):
1 polair aanzicht, 2 equatoriaal aanzicht; H rijpende
vrucht; I geopende vrucht; J zaad.