Bijenplanten_web

kruisbloemenfamilie 247
Wede (Isatis tinctoria)
Wede is een tweejarige of kortlevende meerjarige plant.
Hij behoort tot het geslacht Isatis van de Kruisbloemenfamilie
(Brassicaceae). Dit geslacht omvat ongeveer 50 soorten,
die voorkomen vanaf het Middellandse-Zeegebied tot in
Centraal-Azië. Bijna de helft wordt in de Kaukasus gevonden.
De Wede komt daar voor op steenhellingen. In ons land
vinden we de soort vooral langs de grote rivieren, op stenige
plaatsen aan de hoogwaterlijn, waar hij al lang geleden is
ingeburgerd.
Twee bladvormen
In het eerste jaar ontwikkelt zich een stevige penwortel en een
bladrozet. Het volgende jaar groeit daar een flinke bloeistengel
uit. De plant heeft twee bladvormen. De rozetbladeren zijn
lancetvormig en aan de voet steelvormig versmald. De stengelbladeren
hebben een pijlvormige, stengelomvattende voet.
De Wede bloeit van juni tot augustus.
De bloeistengel is sterk vertakt, met aan het eind bloemen in
bolvormige pluimen. De bloembouw is karakteristiek voor de
familie: vier kelkbladen, vier kroonbladen, zes meeldraden,
waarvan twee korte en vier lange, en een bovenstandig vruchtbeginsel.
De meeldraden buigen tijdens de bloei naar buiten
en richten de helmknoppen met de geopende zijde naar boven.
Door deze stand is de kans op kruisbestuiving het grootst.
Tegen het einde van de bloei gaan de bloemen hangen.
Groot nectarium
De bloemen hebben één groot nectarium. Het is kussenvormig
en ligt rond de korte meeldraden en langs de buitenzijde van
de lange meeldraden. Bij veel soorten van de familie zijn de
kelkbladen aan de basis verdiept, om de nectar te kunnen
opslaan. De kelkbladen van de Wede hebben die vorm niet en
de nectar verzamelt zich tijdelijk tussen de kroonbladen en het
nectariumweefsel. De bijen zullen voor het puren van de
nectar in de open bloemen niet veel moeite hoeven te doen.
Vermeerdering
Met zijn hangende vruchten is de Wede een buitenbeentje
binnen de familie. De vrucht is een hauw waarin maar een
van de twee zaadknoppen tot ontwikkeling komt. De hauw is
plat en vlezig en gaat niet open. Hij blijft nog geruime tijd aan
de plant hangen. De verspreiding van de vruchten (met zaad)
geschiedt door wind of water.
Verfplant
De soortnaam tinctoria geeft al aan dat deze bijenplant als
verfplant is gebruikt. Julius Caesar schreef er al over in zijn
‘De Bello Gallico’. Toen hij met zijn leger het Kanaal overstak
en de Britse eilanden veroverde, trof hij een bevolking aan die
zich met de blauwe kleurstof uit de Wede tatoeëerde. De naam
Wede is verwant met het Latijnse vitrum, een vertaling van
een Keltisch woord dat zowel glas als blauw betekende.
In Centraal-Europa werd de Wede grootschalig gekweekt
als verfplant. Het hoogtepunt van de cultuur lag in de late
Middeleeuwen. Na de opkomst van de Indigoboom
(Indigofera, Vlinderbloemenfamilie) als leverancier van blauwe
verfstof, ging de Wede-cultuur snel achteruit om tenslotte
geheel te verdwijnen.
plaat 111. Wede
A bloeiende plant; B rozetblad; C deel van bloeiwijze; D bloem;
E meeldraden; F stuifmeelkorrel (tricolpaat): 1 polair aanzicht,
2 equatoriaal aanzicht, 3 korreloppervlak (focus boven en in tectum);
G stamper; H vrucht (hauw); I zaad.