Bijenplanten_web

kruisbloemenfamilie 239
Koolzaad (Brassica napus)
Koolzaad is in ons land een van de meest productieve drachtplanten,
waarvan met zekerheid een goede honingoogst te
verwachten is. Veel imkers reizen daarom ieder voorjaar
‘naar het koolzaad’.
Hybride
Koolzaad is een hybride, vermoedelijk van Kool (Brassica
oleracea) en Raapzaad (Brassica rapa). Het geslacht Kool
(Brassica) is een van de 375 geslachten van de Kruisbloemenfamilie
(Brassicaceae). Met ongeveer 30 soorten behoort het
tot de kleinere geslachten van de familie. Het merendeel van
de soorten is afkomstig uit het Middellandse-Zeegebied.
Eén- of tweejarig
Koolzaad is één- of tweejarig, en wordt dan zomerkoolzaad of
winterkoolzaad genoemd. Winterkoolzaad wordt in augustus
gezaaid. De plant overwintert met een bladrozet van 8 tot 10
bladeren. Aan de bovenkant zijn ze donkergroen. De onderzijde
is lichtblauwgroen van kleur. Bovenaan de plant zijn ze
stengelomvattend. De bloei begint in april. Aan de top van de
tros komen steeds nieuwe bloemen tot ontwikkeling, waarbij
de centrale bloeiwijzestengel fors groeit. Daardoor zijn tegen
het eind van de bloei de planten zo hoog geworden, dat de
daartussen staande bijenkasten soms moeilijk zijn terug te
vinden.
Bijenpurperen bloemen
De bloemen zijn karakteristiek voor de Kruisbloemenfamilie.
Tijdens de bloei gaan de kroonbladen wijd uitstaan. Voor ons
oog zijn ze heldergeel. Ze kaatsen echter ook een beetje ultraviolet
terug. Ultraviolet, ook al is het weinig, maakt vermengd
met geel de bloemen voor het bijenoog bijenpurper.
Zelfbestuiving
De bloemen zijn proterogyn: de stamper is rijp voordat de
helmknoppen van de bloem opengaan en er stuifmeel
vrijkomt. De helmknoppen van de korte meeldraden openen
aan de binnenzijde van de bloem, die van de lange meeldraden
aan de buitenzijde. Zowel het proterogyn zijn van de bloem
als de stand van de meeldraden in de bloem gaan zelfbestuiving
tegen. Toch kan zelfbestuiving ook tot zaadzetting leiden.
Meestal gebeurt dat door het stuifmeel van de lange meeldraden,
waarvan de helmhokken op dezelfde hoogte staan
als de stempel. Kruisbestuiving geeft een hogere opbrengst
als dat geschiedt met stuifmeel van de korte meeldraden.
Uit de vele onderzoeken is niet onomstotelijk de conclusie
te trekken dat bijenbezoek een verhoging van de opbrengst tot
gevolg heeft.
Nectariën
Vertonen de bloemen van diverse soorten van de familie een
grote eenvormigheid, in de plaats en de vorm van het nectariën
bestaan wel duidelijke verschillen. In een bloem van het Koolzaad
liggen de vier nectariën tussen de vier lange meeldraden
en voor de twee korte meeldraden. De nectarafscheiding vindt
in hoofdzaak plaats via de nectariën voor de korte meeldraden.
De vrijgekomen nectar kan tijdelijk tussen de korte meeldraad
en de stamper worden opgeslagen. De nectar bevat voornamelijk
vruchtensuiker en druivensuiker.
Vrucht
De vrucht is een hauw met aan het eind een lange snavel.
Als de zaden rijp zijn gaat de hauw vanaf de basis met twee
kleppen open. De zwarte zaden zijn oliehoudend.
Bijenbezoek
Er zijn gevallen bekend dat honingbijen ruim vier kilometer
vliegen om bij een koolzaadveld te komen. Zelf heb ik waargenomen
dat bijen terugkeren met stuifmeel van een Witte
paardenkastanje (Aesculus hippocastanum) die aan de andere
zijde van het veld stond. Honingbijen verzamelen meestal of
alleen nectar of nectar en stuifmeel, sporadisch uitsluitend
stuifmeel.
plaat 107. Koolzaad
A bloeiwijze; B blad; C bloemen in opeenvolgende stadia; D onderzijde
bloem; E bloem waarvan een deel van kelk, kroon en meeldraden
is verwijderd; F stuifmeelkorrel (tricolpaat): 1 polair aanzicht,
2 equatoriaal aanzicht, 3 korreloppervlak (focus boven en in tectum);
G vrucht (hauw); H geopende vrucht; I zaad.