Bijenplanten_web

composietenfamilie 483
Zonnebloem (Helianthus annuus)
Het geslacht Zonnebloem (Helianthus) behoort tot de
Composietenfamilie (Asteraceae) en omvat ongeveer
70 soorten, waarvan de meeste inheems zijn in Noord-
Amerika. Voor het overgrote deel zijn het kruidachtige
planten; in Zuid-Amerika komen enkele soorten voor die
struikvormig groeien.
De Zonnebloem werd in de zeventiende eeuw in Europa
geïntroduceerd. In de negentiende eeuw is de soort op grote
schaal in cultuur genomen als oliegewas. In ons land kennen
we de Zonnebloem als die hoge tuinplant met die enorm
grote ‘bloemen’. Voor de teelt van snijbloemen worden
meestal variëteiten met kleinere ‘bloemen’ gebruikt. Voor de
illustratie van onderstaande tekst is de keuze op zo’n kleinbloemige
cultivar (‘Prado Gold’) gevallen.
Eenjarige plant
De Zonnebloem is eenjarig, maar kan onder gunstige omstandigheden
meters hoog worden. De plant heeft een stevige
bebladerde stengel, die zich bovenaan al of niet vertakt.
De gesteelde bladeren staan afwisselend. Ze zijn hartvormig en
hebben een grof getande rand. Aan beide zijden en langs de
rand zijn ze behaard. De bloemen verschijnen aan het eind
van de stengel. Ze staan bij elkaar in een hoofdje dat een
doorsnede van 40 centimeter kan bereiken. Het hoofdje wordt
omsloten door een omwindsel van enkele rijen schutbladen.
Lokbloemen langs de rand
Langs de rand van het hoofdje staat een rij tongvormige gele
bloemen. Ze hebben geen meeldraden en geen stamper en
hebben alleen een lokfunctie. Voor honingbijen vallen ze des
te meer in het oog omdat ze behalve geel ook nog ultraviolet
reflecteren. Binnen de randbloemen staan vele tweeslachtige
buisbloemen. Het vruchtbeginsel wordt voor een deel omsloten
door een vliezig schutblad. Op het vruchtbeginsel staat
een pappus bestaande uit twee korte uitsteeksels. De gele
kroonbuis omsluit het onderste deel van de stijl. De nectariën
liggen onder in de bloem, op het verbrede deel van de kroonbuis.
Als de bloem zich opent, gaan ook de helmknoppen open.
Het stuifmeel wordt door de stamper uit het door de meeldraden
gevormde kokertje geduwd. Als de stamper op lengte is,
buigen de beide stempels uiteen. Bij het einde van de bloei zijn
ze geheel omgekruld. In een hoofdje van de Zonnebloem zijn
heel mooi de verschillende bloeistadia te zien. In het midden
bevinden zich de bloemen in knop. Verder naar buiten vinden
we achtereenvolgens een zone met bloemen in het mannelijke
stadium (stuifmeel), bloemen in het vrouwelijke stadium
(stempels uiteen gebogen) en uitgebloeide, verwelkte bloemen.
Nectar en stuifmeel
Het stuifmeel komt voor het overgrote deel vroeg in de
morgen vrij. Het suikergehalte van de nectar is door de dag
heen niet constant. Het maximum valt samen met het tijdstip
waarop de meeste nectar vrijkomt. De bloemen produceren
hoofdzakelijk nectar tijdens het mannelijke stadium.
Bijenbezoek
Voor de Zonnebloem is de Honingbij de bestuiver bij uitstek.
Ondanks de aanwezigheid van het hoge aantal bloemen in een
hoofdje, bezoeken de bijen toch maar een deel daarvan en
zorgen zo voor de nodige kruisbestuiving. Ze verzamelen
zowel nectar als stuifmeel. Een klein deel van de bijen richt
zich op de extraflorale nectariën op de omwindselbladen en op
de voet van de bladeren bovenaan de plant. Bijen die hierop
vliegen bezoeken geen bloemen en leveren dus geen bijdrage
aan de bestuiving.
Vermeerdering
De vermeerdering vindt uitsluitend plaats door zaad.
De vrucht is een nootje, dat veel olie en eiwit bevat.
plaat 229. Zonnebloem
A bloemhoofdje; B randbloem; C buisbloem even voor het vrijkomen
van het stuifmeel; D opengeslagen meeldradenkokertje; E stuifmeelkorrel
(tricolporaat): 1 polair aanzicht, 2 equatoriaal aanzicht;
F stempels; G nootje.