Bijenplanten_web

hertshooifamilie 133
Sint-Janskruid (Hypericum perforatum)
In vroegere tijden werden op 24 juni, de dag gewijd aan
Sint-Jan, huizen en kerken getooid met bloemen van het
Sint-Janskruid. Behalve ter opluistering van de feestelijke
dag moesten de planten ook dienen als bescherming tegen
slecht weer, de duivel en heksen. Hij heet daarom ook wel
‘Jaag de duivel’. Hij heeft ook wel iets magisch. Als je de gele
bloemknoppen fijn wrijft, krijg je donkerrode vingers.
Olieklieren
Het Sint-Janskruid behoort tot de Hertshooifamilie
(Hypericaceae), een familie met ongeveer 1300 soorten in
40 geslachten. Bijna alle komen voor in de tropen. Het geslacht
Hertshooi (Hypericum) is ook te vinden in de gematigde
zones. Kenmerkend voor de familie zijn olieklieren in alle
bovengrondse delen van de plant.
Op spoorwegemplacementen
Sint-Janskruid komt bijna overal in ons land voor, zij het op
de kleigronden niet zo veel als op de zandgronden. De plant
gedijt het beste op een droge, warme bodem. Ideale groeiplaatsen
zijn spoorwegemplacementen. De plant komt ook
veel voor in droge wegbermen.
De plant is overblijvend en kan 80 centimeter hoog worden.
De stengels zijn stevig en vertakt. Ze zijn rond en hebben twee
lijsten, die bij elke knoop een kwartslag verspringen. De gaafrandige
bladeren staan kruisgewijs tegenover elkaar. Verspreid
in de bladschijf zitten olieklieren, die als lichte puntjes zichtbaar
zijn als het blad tegen het licht wordt gehouden. Het lijkt
alsof er gaatjes in zitten. Vandaar de wetenschappelijke soortnaam
perforatum. Dodonaeus schrijft in zijn Cruydeboeck
daarover: ‘de bladeren, dewelke tegen den dag gesien oft in de
sonne gehouden/ met kleyne puttekens of gaetkens doorboort
oft doorsteken schijnen te wesen’. De bladeren hebben ook
nog olieklieren in de vorm van zwarte spikkels.
Lange meeldraden
Eind juni staat de plant in bloei. De bloemen staan in bijschermen.
De kroonbladen hebben in de aderen een rode vloeistof.
Voor ons oog zijn de kroonbladen heldergeel. Voor het bijenoog
liggen de zaken anders. Op een klein deel aan de basis na,
reflecteren de kroonbladen ook het voor ons onzichtbare ultraviolet.
Het mengsel van geel en ultraviolet vormt voor de bijen
een kleur, die bijenpurper wordt genoemd. De vele citroengele
meeldraden zullen voor het bijenoog goed afsteken tegen de
daaronder gelegen kroonbladen. Ze zijn erg lang, staan in
bundels en zijn onderaan met elkaar vergroeid. Tussen de beide
helmhokken ligt een olieklier gevuld met een donkerrode
vloeistof. Als de hokken open zijn, is deze donker opgedroogd.
Bijenbezoek
Van een bloem openen zich alle helmknoppen binnen twee
dagen. Het stuifmeel komt gedurende de gehele dag vrij.
Hoewel de bloemen geen nectar afscheiden, heb ik toch
honingbijen pogingen zien ondernemen om nectar te puren.
Misschien waren het nieuwelingen. Het stuifmeel wordt vaak
tijdens de vlucht door de bijen verzameld. Ze blijven dan
boven de bloem vliegen en raken daarbij met de poten aan
de helmknoppen. De stuifmeelklompjes zijn geel.
Doosvrucht
Voor het vormen van zaad is de plant niet geheel afhankelijk
van insectenbezoek. Behalve door kruis- en zelfbestuiving
wordt ook zaad gevormd zonder dat er bestuiving heeft plaatsgevonden.
De vrucht is een doosvrucht die aan de bovenzijde
opengaat. Gedurende de hele winter blijven de vruchten aan
de inmiddels verdorde plant. De cylindrische zaden zijn zwart
en hebben een netvormig glad oppervlak. Voor het kiemen
hebben ze licht nodig.
Geneeskracht
Dodonaeus schreef het al: ‘Dit selve cruydt groen met sijne
bladeren op de wonden gheleyt brengt deze tot heelinghe’.
Sint-Janskruid bevat bestanddelen met een antibacteriële
werking. De door de klieren afgescheiden etherische olie en
extracten van delen van de plant vinden toepassing in de
homeopathie.
plaat 54. Sint-Janskruid
A deel van bloeiende plant; B meeldraad; C stuifmeelkorrel
(tricolp(or)aat): 1 polair aanzicht, 2 equatoriaal aanzicht, 3 korreloppervlak
(focus boven en in tectum); D en E stamper respectievelijk
van opzij en van boven; F stempel; G vruchten; H zaden.