Bijenplanten_web

schermbloemenfamilie 411
Pastinaak (Pastinaca sativa)
Elk jaar wordt bij de viering van het ontzet van Leiden
(3 oktober 1574) massaal hutspot gegeten. Je ruikt het overal
in de stad. De samenstelling van die hutspot is nu anders
dan destijds. Toen was de pastinaakwortel een van de hoofdbestanddelen.
Een verwante soort, de gecultiveerde peen
(Daucus carota), heeft nu zijn plaats in de hutspot ingenomen.
Voor de komst van de aardappel was de pastinaakwortel in
ons land hét volksvoedsel. Voor de bijen is de Pastinaak
gebleven wat hij bij het ontzet van Leiden al was: een prima
drachtplant!
Tweejarige plant
Pastinaak is een van de vele bijenplanten uit de Schermbloemenfamilie
(Apiaceae). De soort is inheems in het
noordelijke deel van Europa en in Siberië. In Amerika is ze na
invoering op grote schaal verwilderd.
De Pastinaak is in ons land algemeen op de kleigronden.
Plaatselijk komt de ondersoort sativa massaal voor in wegbermen
en op dijkhellingen. De ondersoort urens is een recente
en zeldzame verschijning langs rivieren en op ruigten.
De plant is tweejarig en heeft een lange stevige penwortel.
In het eerste jaar vormt zich een bladrozet. Daaruit groeien
het volgend jaar de bebladerde bloemstengels. De bladeren
zijn geveerd. Het blaadje aan het eind is meestal drielobbig.
Onder aan de plant zijn de bladeren groot en kort gesteeld.
Meer naar boven worden ze kleiner. Aan de voet omvatten ze
de kantige stengel met een korte schede.
Twee soorten bloemen
De bloei duurt van begin juli tot in september. De bloemen
staan in samengestelde eind- en okselstandige schermen, welke
laatste boven het eindstandige scherm uitgroeien. Er zijn twee
soorten bloemen: tweeslachtige, met stampers en meeldraden,
en functioneel mannelijke, waarin de stampers niet volledig tot
ontwikkeling komen. Het eindstandige scherm bevat vooral
tweeslachtige bloemen. de zijschermen vooral mannelijke
bloemen. Bij alle bloemen ontbreekt de kelk. Er zijn vijf groengele,
naar binnen omgebogen kroonbladen. De meeldraden
staan tussen de kroonbladen. In het knopstadium van de
bloem liggen ze tussen de kroonbladen ingebed.
Bij het opengaan van de bloem buigen de meeldraden naar
buiten. Een tweeslachtige bloem heeft twee stijlen, die aan de
voet elkaar vergroeid zijn. Het vergroeide deel is kussenvormig
en wordt stijlkussen genoemd. Op het stijlkussen ligt het
nectarium. Als de helmknoppen opengaan, begint ook de
nectarafscheiding. Ongeveer vijf dagen na het vrijkomen van
het eerste stuifmeel zijn de stempels rijp om stuifmeel te
ontvangen. De meeldraden en meestal ook de kroonbladen
zijn in dit stadium van de bloei al afgevallen. Zelfbestuiving
wordt hierdoor tegengaan. Bij de mannelijke bloemen blijven
de meeldraden en de kroonbladen langer aan de bloem.
Veel insectenbezoek
Door de open ligging van het nectarium kunnen ook insecten
met een korte tong op de bloemen nectar puren. Omdat de
bloemen veel door vliegen worden bezocht, is de Pastinaak wel
ingedeeld bij de vliegenbloemen, maar voor de bestuiving
moet de plant het hebben van honingbijen en hommels.
Bij zonnig en warm weer zijn ze vaak op de bloemen te zien.
Uit mijn waarnemingen bleek dat het stuifmeel in hoofdzaak
voor de middag wordt verzameld. De stuifmeelklompjes zijn
lichtbruin. De nectar bestaat voor het grootste deel uit
druivensuiker en vruchtensuiker.
Vrucht
De vrucht van de Pastinaak bestaat uit twee deelvruchten,
die precies elkaars spiegelbeeld zijn. Tijdens het rijpen van
de vrucht zijn beide aan de rand met elkaar verbonden.
Bij rijpheid raken ze los van elkaar en hangen ze met hun top
aan een dun rechtopstaand steeltje. Zowel op de buitenzijde
als op de binnenzijde van elke deelvrucht zijn donkere
streepjes te zien. Het zijn lijnvormige klieren, waarin zich een
etherische olie heeft verzameld. Deze stof is giftig, waardoor
de vruchten niet door vogels worden gegeten. In iedere deelvrucht
zit één zaad. De vruchten blijven nadat ze rijp zijn
geworden nog enige tijd aan de plant. Bij harde wind worden
ze weggeblazen en verspreid. Het zaad verliest zijn kiemkracht
vrij snel.
plaat 193. Pastinaak
A bloeistengel met eindstandig scherm en enkele okselstandige
schermen; B blad; C mannelijke bloem; D stuifmeelkorrel (tricolporaat):
1 equatoriaal aanzicht, 2 korreloppervlak (focus in en onder
tectum); E stamper; F deelvrucht.