Bijenplanten_web

klokjesfamilie 443
Bolrapunzel (Phyteuma orbiculare)
De Bolrapunzel behoort tot de Klokjesfamilie
(Campanulaceae). Het geslacht Rapunzel (Phyteuma) telt
29 soorten, die vooral voorkomen in Midden- en Zuid-Europa,
de meeste in bergachtige gebieden. In ons land komen twee
ondersoorten van Phyteuma spicatum voor: de Zwartblauwe
rapunzel (subsp. nigrum) en de Witte rapunzel (subsp.
spicatum). Beide staan als Kwetsbaar op de Rode Lijst aangegeven.
Duivelsklauw
De Bolrapunzel is wijdverspreid in Europa en wordt in ons land
als sierplant gekweekt. Onze oosterburen noemen deze soort
ook wel Teufelskralle (Duivelsklauw). Deze naam is houdt
verband met de vorm van de bloemhoofdjes. De dicht op
elkaar staande bloemknoppen zijn gebogen en naar binnen
gericht en doen zo aan een klauw denken.
Stuifmeel in de bloemknop
Net als bij alle andere soorten van de Klokjesfamilie openen
de helmhokken zich al in de bloemknop. Ze liggen in de buisvormige
bloemkroon dicht tegen de stijl, die aan het uiteinde
bezet is met stijve haren. De hokken openen zich aan de zijde
van de stijl. Tegelijkertijd strekt de stijl zich waarbij het stuifmeel
wordt meegenomen. Een honingbij of hommel die in
deze mannelijke fase van de bloei tussen de bloemen door
loopt om nectar te puren, strijkt met de bovenkant van het
borststuk langs het stuifmeel. De stuifmeelkorrels blijven in de
beharing kleven en geven de bij een reebruine kleur.
Bestuiving
Als de drie stempels zich naar buiten krommen, splitst de
bloemkroon zich in vijf kroonslippen. De meeldraden zijn
dan al verdord. De bloem is dan in het vrouwelijke stadium.
Bijen met stuifmeel op de rug strijken langs de stempels en
zorgen daarmee voor de bestuiving. Als insectenbezoek
uitblijft, krommen de stempels zich verder en komen met de
bovenzijde tegen de behaarde stijl. De achtergebleven stuifmeelkorrels
zorgen dan voor de zelfbestuiving.
Slecht voor de vleugels
Het bezoeken van de bloemen van de Bolrapunzel moet voor
de bijen een slijtageslag zijn. De vleugels van de bijen die ik
op de hoofdjes van deze rapunzel waarnam, waren aan de uiteinden
ernstig beschadigd. Waarschijnlijk was dat een gevolg
van de vorm van de bloeiwijze, met gebogen bloemknoppen
en stampers. Bovendien is de nectar niet gemakkelijk bereikbaar.
De nectar komt namelijk vrij op een rond de stamper
liggende discus, die is afgedekt door de klokvormige bloemkroon
en de verbrede bases van de meeldraden. Insecten met
een korte tong kunnen de nectar niet bereiken.
plaat 209. Bolrapunzel
A deel van bloeiende plant; B doorsnede stengel; C wortelblad;
D doorsnede bloemknop; E bloem in mannelijk stadium; F bloem in
vrouwelijk stadium; G schutblad van bloem; H stamper bij aanvang
bloei; I meeldraad; J stuifmeelkorrel (peri- of stephanoporaat).