Anlatı Bilimi Açısından Roman-Sinema Etkileşimi ... - Bilkent University

dayattığı kaçınılmaz bir dönüşümdür. Arnold Hauser’in Sanatın Toplumsal Tarihi
adlı yapıtında belirttiğine göre, Bergson’un temel öğesi eşzamanlılık, doğal ilkesi ise
dünyasal öğenin uzaysallaştırılması olan yeni zaman kavramı, modern sanatın
temelini oluşturan tüm doku şeritlerini birleştirmektedir (412).
Yaşamımızda aynı anda birçok olayla yüz yüze geliriz. Romanlarda da aynı
anda oluşan bu olaylar eşzamanlı olarak aktarılmaya başlanır ve zamanın bütünlüğü
parçalanır. Dolayısıyla, kronolojik olmayan bir zaman dizgesi gözlemlenir. Buna,
Proust ve Joyce’un yapıtları örnek olarak gösterilebilir. “Modern romanı eski
romandan kesinlikle ayıran bu özellik [eşzamanlılık], sinematografik etkilerin hemen
tümünden de sorumludur” (Hauser 416).
Modern romanla sinemanın temelinde aynı zamansal algılayış bulunsa da
doğal olarak iki sanatta zaman kullanımı açısından farklılıklar vardır. Romanla film
arasındaki temel farklılıklardan biri öncelikli olarak romanın zamana, filmin ise
mekâna dayalı olmasıdır. Yalçın Demir, “Film Niçin Zaman ve Mekan Sanatıdır?”
başlıklı yazısında George Bluestone’un şu sözlerini aktarır: “[R]oman mekanı zaman
içinde bir noktadan diğerine giderek anlatır; film ise zamanı mekan içinde bir
noktadan diğerine giderek anlatır” (16). Romanda zaman, filmde mekân önceliklidir.
Gérard Genette de Narrative Discourse (Anlatı Söylemi) adlı kitabında, romanda
mekâna göre zamanın daha önemli olduğunu şöyle belirtir:
Size bir öyküyü nerede geçtiğini ve bu yerin öyküyü anlattığım yerden
uzak ya da yakın olduğunu belirtmeksizin gayet güzel anlatabilirim;
ancak öyküyü, anlatım edimime ilişkin bir zamana yerleştirmem
hemen hemen olanaksızdır, çünkü öyküyü mutlaka şimdiki, geçmiş ya
da gelecek zamanlardan birinde anlatmalıyım. Anlatım kertesinin
zamansal belirlenmesinin uzamsal belirlenmesinden açıkça daha
18