van gölü hidrolojisi ve kirliliği konferansı bildiri kitabı

Van Gölü Hidrolojisi ve Kirliliği Konferansı, 21-22 Ağustos 2008, DSİ XVII. Bölge Müdürlüğü, Van.zaman serisinin global spektrumu da çizilmiştir. Böylece göl su seviye serisinin fizikikarakteri ortaya konmuştur.Dalgacık dönüşümü analizi R bilgisayar yazılımının ‘Rwave modulu’ kullanılarakgerçekleştirilmiştir (R-project, 2004). Bu modül hem isatistiksel hesap hem de grafikselgörüntü yapabilmektedir. Göl seviyeleri zaman serisine sürekli dalgacık dönüşümüuygulanması ile zaman serisinin içinde bulunan olayların değişimlerinin zamana bağlı olarakincelenmesi mümkün olmaktadır. Analizde baz fonksiyonu olarak Morlet dalgacık fonksiyonukullanılmıştır. Morlet dalgacığı aşağıdaki şekilde tanımlanır (Liu, 2000; Panizzo ve diğ.2002).ψ04/ 2 / 2() ( ) 1/22− −iat−a−tt = π e − e e(5)Ülke ölçeğinde, coğrafi dağılım dikkate alınarak göl seviye değişimlerine açıklık getirmekiçin, Türkiye göllerinden 6 tanesine uygulama yapılmıştır. Seçimi yapılan bu 6 göl, Türkiyedeğişik yerlerde bulunan çeşitli karakterdeki göl seviyelerini incelemek için ülkemizi temsiledebilecek uygun yerleşime sahiptir. Elde edilen zaman-ölçek-genlik uzayındaki görüntü, yarılogaritmik olarak Şekil 1’de görülmektedir. Bu şekilde yatay eksen zamanı göstermektedir.Düşey eksen ise period veya ölçek değerini logaritmik olarak göstermektedir. Bu eksendeokunan değerler sürekli dalgacık dönüşümü görüntüsü içerisinde var olan bir değişime aitperiyodu ifade etmektedir.1960 Şubat ayından 2002 Eylül ayına kadar olan sürede aylık ortalama göl seviye veri setikullanılarak sürekli dalgacık dönüşümü yapılmıştır. Aylık ölçek sayısı 9 olarak alınıp 2 9 =512veri kullanılmıştır. Bu kümede yine, İznik, Tuz, Van, Beyşehir, Uluabat ve Sapanca göllerininaylık ortalama göl seviyeleri kullanılmıştır. Sürekli dalgacık dönüşümü ve global dalgacıkdönüşümü Şekil 1 ve Şekil 2’de gösterilmiştir.Sürekli dalgacık dönüşüm sonunda, beklendiği gibi temel periyodiklik, bir yıllık periyodikolduğu Şekil 1’de görülmektedir. Bir yılık periyodiklik, tüm göl seviyelerinin spektrumlarındave ölçüm süresi boyunca bulunmaktadır. Tuz gölünde 1 yıllık periyodik bileşen sadece 1972yılından 1975 yılına kadar kesiklikliğe uğramaktadır zira bu dönem kuraktır (Şekil 1-b). Bukuraklık bir aylık periyodik olaylardan 32 aylık periyodik olaylara kadar etkili olmaktadır. Busürekli spektrumda (Şekil 1-b) belirlenebilmektedir. Oniki aylık periyodik bileşenden başka256 aylık (yaklaşık 21 yıl) periyodik bileşen tüm kayıt süresince Tuz gölü spektrumu hariçbütün göl seviyelerinin spektrumlarında görülmektedir. İznik, Van, Beyşehir ve Uluabat göl1970’li yıllarun başlarında ve 1980’li yılların sonlarında kesintiye uğramaktadır. Beyşehirgölünün sürekli spektrumlarında (Şekil 1-d), 1967 ila 1986 yılları arasında hayli yüksekbüyüklükte 169 aylık periyodik olaylar görülmektedir. İznik, Tuz ve Sapanca göllerinde(Şekil 1-a, b, f) sürekli bir biçimde 104 aylık periyodik olaylarla birlikte yakınlarındaki (80ila-110 aylık periyodik olaylar) görülmektedir. İznik, Beyşehir, Uluabat ve Sapanca gölseviyeleri 32 aylık olaylar da mevcut olsa da ölçüm süresinde (Şekil 1-a,d,e,f ) sürekliliğiolmamakta ve farklı zamanlarda kesintiye uğramaktadır.Aylık ortama göl verilerinden elde edilen global spektrumlarda (Şekil 2) baskın periyodikkarakter 12 aylık olarak tespit edilmiştir. Aylık ortalama göl seviyelerinin bulunan diğerperiyodik bileşenleri 104 aylık (9 yıl), 169 aylık (14 yıl) ve 256 aylık (21 yıl) olarakbulunmuştur (Şekil 2). Van gölünde tespit edilen en baskın periyodik olayın 256 aylık(yaklaşık 21 yıl) olması ve 1 yıllık periyodikliğin zayıflığı ilgi çekidir. Van gölü suseviyelerini, güneş lekesi ile 11 yıllık periyodlarda yükseldiği daha önceki çalışmalarda tespit86