Van Gölü Hidrolojisi <strong>ve</strong> Kirliliği Konferansı, 21-22 Ağustos 2008, DSİ XVII. Bölge Müdürlüğü, Van.VAN GÖLÜ ÇEVRESİNDEKİ YERLEŞİM YERLERİNİN KATIATIKLARCA SEBEP OLDUKLARI KİRLİLİĞİN BOYUTU VESONUÇLARIThe Le<strong>ve</strong>l and Results of the Pollution That the Settlement Around Lake Van Causes bySolid WasteFevzi ÖZGÖKÇE 1 , Banu YEĞİNALTAY 2 , Fatma Nisa ERİMEZ 3 , İbrahim KOÇ 4 ,İsmet BEYAZ 5 , Suzan KARAGÖZ 61 Yüzüncü Yıl Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 65080, Van.2 Özel İdare İl Müdürlüğü, 65100, Van3 Çevre <strong>ve</strong> Orman İl Müdürlüğü, 65200, Van4 Sağlık İl Müdürlüğü, 65100, Van5 Tarım İl Müdürlüğü, 65200, Van6 Yüzüncü Yıl Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Çevre Sorunları Araştırma <strong>ve</strong> Uygulama Merkezi, 65080, Van.ÖZ: Dünyanın en büyük sodalı <strong>ve</strong> Türkiye’nin en büyük gölü olan Van Gölü, kıyısı ile direketkili bir milyon insan on farklı yerleşim biriminde yaşamaktadır. Bu insanların tüm atıkları,direk <strong>ve</strong>ya dolaylı olarak Van Gölü’ne ulaşmaktadır. Beş yıllık periyotta Van Gölü kıyısındakatı atık kirleticileri 8 başlıkta toplanarak, kirletme boyutları fotoğraflanarak Van Gölü’nünmakro düzeyde kirlilik boyutu belirlenmiştir. Göl kıyısına en fazla katı atıklar; Van ilmerkezi, Erciş (Van), Tat<strong>van</strong> (Bitlis), Gevaş (Van), Ahlat (Bitlis), Adilcevaz (Bitlis)’da tespitedilmiştir. Şimdiden gölün kıyısında katı atık kirliliği gözle görülür düzeye ulaşmış olup, Katıatıkların bu şekilde atılması durumunda on yıla kadar Van Gölü’nün taşıma kapasitesinin çoküstüne çıkacağı kesindir.Anahtar Kelimeler: Van Gölü, katı atık kirliliği.ABSTRACT: Around Van Lake, the biggest soda lake in the world and the biggest lake inTurkey, a million people in ten different settlements li<strong>ve</strong> directly to the sides of it. All waste ofthese people pour into the lake directly or indirectly. The polluter around the lake in fi<strong>ve</strong>-yearspam has been re<strong>ve</strong>aled in 8 titles and the macro pollution le<strong>ve</strong>l of the lake has been shown bytaking photographs. It has been determined that most of the wastes around the lake were inVan Province, Erciş (Van), Tat<strong>van</strong> (Bitlis), Gevaş (Van), Ahlat (Bitlis), Adilcevaz (Bitlis).Solid waste pollution has already increased in a le<strong>ve</strong>l that is conspicuous and it is certain thatif the pollution increases like this, the lake will be o<strong>ve</strong>r of its capacity in ten years.Key Words: Lake Van, solid waste dirtiness.1. GİRİŞGeçmişten günümüze birçok medeniyet sulakalan içinde <strong>ve</strong>ya kenarında yaşayıp sulakalanekosisteminin durumuna göre yerleşim alanlarını seçtikleri görülmektedir. BunlardaMısırlılar, Sümerler, İnka <strong>ve</strong> Astekler sulakalanlarla içiçe yaşamışlardır. Van Gölü kıyısındada bir milyon insan başta Van, Erciş, Tat<strong>van</strong>, olmak üzere on kadar yerleşim alanındayerleşmiş <strong>ve</strong> sahil yerler olarak bilinmektedirler. Mevcut su kaynaklarının kirletilmesigünümüzde hemen hemen her gelişmekte olan toplumun en önemli çevre sorunudur. GeneldeTürkiye çapında özelde ise Van Gölü <strong>ve</strong> çevresindeki yapılan sulak alan çalışmaları da sukaynaklarımızın ciddi ölçüde kirlenmekte olduğu <strong>ve</strong> korumak için alınan tedbirlerin çok101
Van Gölü Hidrolojisi <strong>ve</strong> Kirliliği Konferansı, 21-22 Ağustos 2008, DSİ XVII. Bölge Müdürlüğü, Van.yetersiz kaldığının göstergesidir. Özellikle temiz tatlı su kaynaklarının gün geçtikçe azalması<strong>ve</strong> bilinçsizce kirletilmiş sulak alanların tekrar kullanıma uygun hale getirme maliyetlerininçok yüksek olması, günümüzde en önemli konunun su kaynaklarının korunması gerçeğiniortaya koymuştur.İnsanlar tüm ihtiyaçlarını etkileşim içinde oldukları çevreden karşıladığı gibi atıklarını dadirek aynı çevreye <strong>ve</strong>rmektedir. Artan nüfusla çevrenin sömürme hızı da artmakta <strong>ve</strong>karşımıza “çevre sorunları” bir dizi bozulmayı beraberinde getirmektedir (Pamukçu, 1992).Katı atık kaynakları kesinlikle, oluştşğu yerden geri dönüşümüne kadar özel işlemlerdengeçmesi gerekmektedir; çünkü hem görüntü hemde bir çok mikrobun yaşam ortamınıoluşturmaktadır. Katı atığın oluştuğu kaynaktan itibaren, ayırma, biriktirme, toplama <strong>ve</strong>taşıma <strong>ve</strong> hatta ara bir kaç işlem <strong>ve</strong> nihai işlemleri tamamen ayrı <strong>ve</strong> özel olmasıkaçınılmazdır. Katı atık yönetim planlaması gereği, geri kazanılabilecek katı atıklar ilkoluştuğu anda kirletilmeden yüksek kalitede, ayıklanması kolay <strong>ve</strong> geri dönüşüm değeriyüksek olacaktır. Ayrıca zamandan <strong>ve</strong> çöp depolama alanının hacimden tasarruf yapılacaktır.Özellikle organik <strong>ve</strong> inorganik olarak ayrıldıktan sonra, organik olanlardan kompost (organikgübre) elde etmede kullanılabilir.Çevremizde bulunmasını tabii karşıladığımız toprak kadar hemen her yerde katı atıklara darastlanır olduk. Aslında insan <strong>ve</strong> diğer canlıların hayatında önemli bir role sahip olan toprak<strong>ve</strong> su kirleticiler şayet özümleme kapasitesi üzerine çıkarsa, ki günümüz savurganlığına <strong>ve</strong>lüks yaşama, sürekli kullan-at mantığı sonucu gelecek için çok önemli tedbirler acilenuygulamaya geçirilmelidir. Çöp döküm yerlerinin seçilmesi daha çok katı artıklar için sözkonusudur. Katı artıkların içinde bulunan kirleticilerin toprakta taşınarak yeraltı <strong>ve</strong>ya yer üstüsularının karışması çeşitli faktörlere bağlıdır. Bu faktörler; Hidrolojik faktörler <strong>ve</strong> Topraklailgili faktörler olmak üzere iki kısımda ele alınabili; Bellirli bir döküm yerini hidrojeolojikşartları belirlenirken de aşağıdaki faktörlerin göz önünde bulundurulması gerekir; yoksabilindiği üzere göller yeryüzünün en alçak yerleridir <strong>ve</strong> tüm akıntılar genelde gölleredoğrudur. Katı atık döküm yerinde toprak <strong>ve</strong> taban kayasının özellikleri ile yeraltı <strong>ve</strong> yer üstüsularının bir birleriyle olan girişimleri <strong>ve</strong> taban kayasıyla toprak özellikleri, yeraltı suyununhareketi <strong>ve</strong> kirleticilerin taşınması bakımından büyük önem taşır. Belediyelerce çöp dökümyerlerinde toprağa intikal eden kirleticiler genel olarak organik kökenlidir.Tüm Dünyada İklim değişiklikleri; su kaynakları, onların yerel-bölgesel-küresel yönetimi <strong>ve</strong>kullanımı üzerine gün geçtikçe daha da fazla etki eder hale gelmektedir. Bu etkiler çok yavaş<strong>ve</strong> uzun yıllar sonra kendini gösterdiğinden insanlık bunların zararlı sinyallerini daha yeniyeni hisseder hale gelmiştir. Bu sebeple dünyanın değişik yerlerinde su kaynaklarının alan <strong>ve</strong>zaman davranışlarında önceden yaşanmamış değişimler görülmektedir. İklim değişmesinin <strong>ve</strong>su kirleticilerinin hidrolojinin üzerindeki etkileri, insanın su kaynaklarını <strong>ve</strong> bilinçli çevrekullanımına odaklamıştır. Su kaynakları miktar <strong>ve</strong> kalitesi gün geçtikçe kötüye gitmekte <strong>ve</strong>genel olarak, değişen talepler bazı ülkelerde kişi başına talebin düşmesine rağmen, mevcutkaynaklar üzerindeki baskıyı arttırmaktadır.Pek çok ülkede, “sürdürülebilir” su yönetimine <strong>ve</strong> su çevresinin ihtiyaçlarına yönelik birhareket ortaya çıkmaktadır (Stakhiv, 1998). Örneğin, 1992’de düzenlenen Uluslararası Su <strong>ve</strong>Çevre Konferansı’nda kabul edilen Dublin Beyanatı su kaynaklarının sürdürülebilirkullanımını özendirmek <strong>ve</strong> mevcut kaynakların bozulmasını önlemek amacıylayayınlanmıştır. Sağlıklı içme suyuna ulaşım, gıda üretimi için su, su kaynaklarının fazlakullanımı <strong>ve</strong> bundan kaynaklanan çevresel denge bozulması <strong>ve</strong> su kalitesinde meydana gelendüşüşün nedenleri iklim değişikliği tesiri altında i<strong>ve</strong>di olarak araştırılmalıdır. Bu konuların102