van gölü hidrolojisi ve kirliliği konferansı bildiri kitabı

Van Gölü Hidrolojisi ve Kirliliği Konferansı, 21-22 Ağustos 2008, DSİ XVII. Bölge Müdürlüğü, Van.Engineering Center’ın geliştirmiş olduğu, sadece Log-Pearson-3 dağılımı kullanan birprogram vardır (USGS, 1982). Ülkemizde, Öztekin’in kodlamış olduğu FRANMOD adlı birprogram da vardır (Öztekin, 2006). YTP frekans analizi için bazı klasik kaynaklar bu tebliğdelistelenmiştir (Örneğin: Cunnane, 1989; Gumbel, 1958; NERC, 1975; Rao & Hamed, 2000;USGS, 1982).YTP frekans analizi için, bu tebliğin birinci yazarının son 25 yıldır geliştirdiği bir program damevcuttur (Örneğin: Haktanır, 1982, 1990, 1991a, 1991b, 1992, 2006). Bu bilgisayarprogramı daha ziyade akademik araştırma amaçlı kullanılmıştır. Anılan program, ilgililiteratürden edinilen kanaat sonucu, bu iş için uygun olduğuna inanılan 8 farklı olasılıkdağılımının birçoğuna, dört farklı parametre tahmin yöntemi uygulanmasıyla ortaya çıkan 28farklı dağılım modelini kapsamaktadır. Programın Van Gölü Havzasında kayıt süresi 15 ile 27yıl arasında değişen 5 adet ARİ’nda ölçülmüş yıllık taşkın pikleri (YTP) serilerineuygulanması, giriş dataları, ve programın çıktıları, Konferansta sunulacaktır.1.2. Yıllık Yağmur Pikleri Frekans AnaliziYYP serileri de ekstrem hidrolojik rastgele değişkenler olduğundan, bunların frekansanalizleri YTP serilerinde kullanılan dağılımlarla yapılmaktadır (örneğin: Cunnane, 1989;DSİ, 1990). Ülkemizde, DMİ’nin standartlaştırdığı ardışık süreli yağmur olayları, 5, 10, 15,30 dakika, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 12, 18, 24 saat süreli olanlarıdır. Hindistan ve Bengladeş gibiMuson yağmurlarının da hüküm sürdüğü coğrafyalarda, bu standart süreler, 24 saatten sonradevam edip belki 7 güne kadar kesintisiz yağmur olaylarını da içerebilir.DMİ Genel Müdürlüğü’nün son yıllarda YYP serilerinin frekans analizi için kullandığıbilgisayar programı, artan süreli yağmurların artan tekerrür peryotlarında artan YYP değerivermesi gereğini bazı seriler ile sağlayamamaktadır. Nitekim bu husus, III. Ulusal HidrolojiKongresi’nde bir çağrılı tebliğ sunumu ile belirtilmiş ve Gumbel dağılımı ile bir çözümönerisi sunulmuştur (Benzeden, 2001). Sürekliliğin korunumu prensibine göre, örneğin 10dakikalık ekstrem yağmur derinliğinin aynı T için 5 dakikalık ekstrem yağmur derinliğindenbüyük olması gerekmektedir (örneğin: Benzeden, 2001; Haktanır, 2003; Haktanır vd., 2007;Porras & Porras, 2001). Parametrelerini momentler yöntemiyle hesaplayarak, Gumbel, log-Normal, gama gibi birkaç dağılımı uygulayan, ve her ardışık-süreli YYP serisi için Ki-kare veKolmogorov-Smirnov uygunluk testi yaparak uygun dağılımı seçen, DMİ GenelMüdürlüğünün halen kullanmakta olan bilgisayar programı, her seriye ayrı ayrıdüşünüldüğünde, hesap yöntemleri açısından makul görünmektedir. Fakat bu program,yukarıda özetlenen, ve bu çalışmada ‘ıraksaklık kriteri’ olarak adlandırılan kısıtı kontroletmemekte ve bazı serilerde mantıksız şiddet-süre-tekerrür eğrilerinin ortaya çıkmasınasebebiyet verebilmektedir. Bu çalışmada bulguları gösterilecek, ve Konferans’ta da Van GölüHavzasında dört istasyondaki YYP serilerine uygulanması sunulacak olan bilgisayar programıise bu ıraksaklık kriterini sağlayan dağılımlardan, üç farklı uygunluk testlerinin birliktedeğerlendirilmesi sonucu en iyi olarak gözüken ilk beş adet dağılımdan istenen ile (değişkendeğeri) ↔ (T) ilişkisi için nümerik tabloları ve ayrıca şiddet-süre-tekerrür eğrilerinivermektedir.Bu bilgisayar programı 106Y192 kod nolu TÜBİTAK destekli bir araştırma projesinin ürünüolarak geliştirilmiştir. Proje yürütücüsünün son 25 yıldır tecrübesi ve bilgi birikimi sonucu,parametreleri, MOM, MO, OAM, ve KBOAM yöntemleriyle hesaplanan Gumbel, LN3,GED, P3, ve LP3 olasılık dağılımları seçilmiştir. LN3 dağılımının parametreleri ayrıca‘indirgenmiş değişkenin çarpıklık katsayısını sıfır yapan ÇK0’ yöntemiyle de27