kitabın tümü - Sosyal Haklar Sempozyumu

Mesut Gülmez1961 Anayasası’nda; 1969, 1970 (2), 1971 (2), 1973 ve 1974 yıllarında olmaküzere, toplam 7 de"i!iklik gerçekle!tirildi. En kapsamlısı ve 1961 Anayasası’nı dönü#türerek1982 Anayasası’na do!ru evrilen geri dönü# sürecini ba#latmı# olanı, 1971’de1488 sayılı yasayla yapılmı# olanıdır. 7 de!i#iklikten yalnızca 2’si “Sosyal ve "ktisadiHaklar ve Ödevler” bölümüne, daha açık bir dille 1’i kamula#tırmaya ve 1’i de sendikahakkına ili#kindir.1982 Anayasası’nda ise; 28 yıl içinde yapılan toplam de"i!iklik sayısı 19’dur. 3 2003yılında gerçekle#tirilen de!i#iklik, bu sayı içinde yoktur, çünkü iki kez veto edildi!indenyürürlü!e girememi# ve sonunda kadük olmu#tu. 19 de!i#iklikten 5’i, üçüncübölümde düzenlenen “Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler”e ili#kindir. A#a!ıdadaha ayrıntılı olarak de!inece!im bu de!i#iklikler; 1995, 1999, 2001, 2008 ve 2010yıllarında gerçekle#tirildi. 5 de!i#iklikten 3’ü AKP öncesinde yapıldı. 1982’den 1995’ede!in, sosyal haklara ili#kin hiçbir maddeye dokunulmadı. Ayrıca de!inece!im sendikalhaklara ili#kin de!i#ikliklerle ilgili olarak, 51. ve 53. maddeler 2’#er kez de!i#tirildi,bir madde de (m. 52) tümüyle yürürlükten kaldırıldı. Dolayısıyla sosyal haklararasında görece en çok de!i#iklik sendikal haklarda gerçekle#tirildi.Sosyal ve sendikal haklardan sendika hakkı, gerek 1961 ve gerekse 1982 Anayasalarındade!i#iklik yapılan tek ortak konudur. Ba#ka bir deyi#le, yasa koyucular, yaözneler yönünden daraltmak ve etkinlik alanı yönünden ek yasak yada kısıtlamalargetirmek yahut öngörülen yasak ve kısıtlamalardan kimilerini kaldırmak için sendikahakkına müdahale etmeyi “sevmektedirler.” Sendika hakkı alanında olumlu yadaolumsuz yönde de!i#iklik yapmak, yasa koyucuların kolayına gelmektedir. Bununnedeni de, sendikal hakların, “mali kaynakların yeterli!i ölçüsü”ne takılmaksızınyada sı!ınmaksızın olumlu yada olumsuz yönde de!i#iklikler yapma olana!ıvermesi, bu yöndeki istekleri kar#ılama kolaylı!ı içermesidir. 1982’nin grev hakkınaili#kin 54. maddesine ise, 2010 yılına de!in dokunulamadı.Türkiye’de yakın tarihe ili#kin bu özetten ve sosyal haklar alanında anayasalla#-ma sürecinin genel evrimini kısaca anımsattıktan sonra, Türkiye’deki geli#meyi dahaayrıntılı biçimde ele almak ve özellikle insan hakları yakla#ımı yönünden de!erlendiripiçeri!ine de!inerek 1982 Anayasası’na gelmek, 1961 ve 1982 Anayasalarının“hak temelli” ve “program nitelikli” kurallarını kar#ıla#tırarak tartı#mak ve1982 Anayasası’nın sistemati!i temelinde “yeni Anayasa” sürecine yönelik olmaküzere somut önerilerde bulunmak istiyorum.I. SOSYAL HAKLARDA ANAYASALLA$MA SÜREC!:GENEL OLARAK VE TÜRK!YESosyal haklarda anayasalla#ma sürecini genel olarak kısaca özetledikten sonra,Türkiye’deki evrime de!inerek, bu açıdan bir dönemeç olan 1961 Anayasası’nıyakla#ım ve maddi içeri!iyle de!erlendirece!im.1. Genel OlarakSosyal hakların anayasalla#ması sürecinde, gelecekteki evrimi haber veren ilk belirtilerdenbirinin, hiçbir zaman yürürlü!e girmeyen, ancak insan haklarında yeni3TBMM Ba#kanlı!ı’nın “Yeni Anayasa” sitesinde, 1982 Anayasası’nda yapılan de!i#ikliklerinher biri, ilgili de!i#iklik yasalarına ve görü#me tutanaklarına eri#me olana!ı verecekbiçimde sıralanmı#tır (https://yenianayasa.tbmm.gov.tr/gorusmeler.aspx).45