kitabın tümü - Sosyal Haklar Sempozyumu

Mesut Gülmezolumlu edimine ba!lı olan sosyal hakların, “program” nitelikli kurallarının yanısıra do!rudan uygulanabilir ve dava edilebilir ö!eleri de bulunmaktadır. Ayrıca,devletin olumlu edim yükümlülü!ü “koruma”dan ba#layıp “geli#tirme”den geçerek“gerçekle#tirme” ile sonlanan “üç a#amalı bir yükümlülük”tür. Özbudun’unaktardı!ım görü#ünde anlatımını bulan geleneksel yakla#ımın, sosyal insan haklarıö!retisi ve uluslararası/ulusalüstü ortak hukuku ile ba!da#madı!ı açıktır.III. HAK TEMELL! VE PROGRAM N!TEL!KL! KURALLARIYLA1961 VE 1982 ANAYASALARIGenel ve madde gerekçeleriyle maddi içeri!ine de yansıyan yakla#ımlarınıayrıntılı olarak ayrı ayrı inceledi!im 1961 ve 1982 Anayasalarının “hak temelli” ve“program nitelikli” olmak üzere iki ba#lıkta topladı!ım kurallarını kar#ıla#tırmalıbiçimde ele alıp de!erlendirmenin, “yeni Anayasa” yapım sürecinde yararlı olaca!ınıdü#ündüm. Olu#turdu!um iki ayrı çizelge üzerinden –sosyal devlet ve sosyalhaklar konusundaki önerilerimden önce– yapaca!ım bu kar#ıla#tırmayı, heriki Anayasa’nın “Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler” bölümleriyle sınırlı tuttum.1. Hak Temelli Kurallara Toplu Bakı"1961 ve 1982 Anayasalarının Çizelge 1’de görülen hak temelli kuralları genel olarakkar#ıla#tırıldı!ında bazı saptamalar yapılabilir."lk olarak, 1961 Anayasası’nın güvenceye ba!ladı!ı “hak temelli” kurallar, sosyalhaklar listesi görece daha geni# olan 1982’ye oranla daha azdır. Örne!in 1982Anayasası, 2010 de!i#ikli!inde “ailenin korunması” maddesine eklenen bir kuralla,“çocuk hakları”nı güvenceye almı#; bu hakları “korunma ve bakımdan yararlanma”ile “ana ve babasıyla ki#isel ve do!rudan ili#ki kurma ve sürdürme” olaraksaymı#, maddi içeri!ini belirlemi#tir. Yine, 1982 Anayasası, “ö"renimin sa"lanması”ba#lıklı maddesinde “hak temelli” bir düzenleme yapmayan 1961’den farklıolarak, öznesini “herkes” anlamında “kimse” olarak tanımladı!ı “e"itim ve ö"renimhakkı ve ödevi” ba#lıklı 42. maddesinde olumsuz bir anlatımla hak temelli bir düzenlemeyapmı# ve düzenlemesini “program nitelikli” kurallarıyla sürdürmü#tür.Ku#kusuz, hemen belirtmek gerekir ki, sayısal yönden daha çok hak temelli düzenlemeyeyer vermi# olmak, tek ba#ına olumlu bir de!erlendirme yapmak için yeterlide!ildir. Her bir düzenlemenin, özne ve maddi içerikleriyle ayrı ayrı kar#ıla#-tırılarak de!erlendirilmesi gerekti!i açıktır. Bununla birlikte, bir hakkın Anayasa düzeyindegüvenceye alınmı# olmasının önemsiz oldu!u dü#ünülmemelidir.1982 Anayasası’ndaki sosyal haklardan önemli bir bölümünün hak temelli kuralları,neredeyse aynı anlatımla 1961’den alınmı#tır. Bunlar; çalı#ma ve sözle#meözgürlü!ü, çalı#ma hakkı ve ödevi, dinlenme hakkı, ücretli tatil ve yıllık izin haklarıve sosyal güvenlik hakkıdır.Sa!lık hakkı konusundaki düzenlemede ise, 1961’de yalnızca maddenin kenarba#lı!ında “hak” nitelemesine yer verilirken, 1982 Anayasası’nda sa!lık hakkınınçevre ile bütünselli!ine vurgu yapan bir yakla#ım benimsendi!i görülmektedir.Bununla birlikte, kenar ba#lıkta “hak” nitelemesine yer vermeksizin “sa!lık hizmetlerive çevrenin korunması”ndan söz eden 1982’nin “herkes, sa"lıklı ve dengelibir çevrede ya!ama hakkına sahiptir” yolundaki pozitif metni, #u soruların ortayaatılmasına engel olamamaktadır:65