kitabın tümü - Sosyal Haklar Sempozyumu

Mesut Gülmezlemenin yargılanabilir yanlarının bulundu!u görü#ünü savunmu# olması, ö!retininolumlu edim gerektiren sosyal hakların dava edilebilirli!i konusunutartı#madı!ı bir dönemde dile getirmi# olması nedeniyle önemlidir. Kapani’nina#a!ıdaki görü#lerinin, 1982 Anayasası’ndaki “program kurallar” için de geçerlioldu!u kanısındayım:$imdi, bu formülün siyasi iktidarlara oldukça geni# bir hareket serbestisitanıdı!ı ileri sürülebilir. Fakat onlara tam bir açık bono verdi!i iddia edilemez,Yargı yolunu kesinlikle kapadı"ı da öne sürülemez kanısındayım (a.k.: 237). (...)Kısaca özetlemek gerekirse, sosyal ve ekonomik haklar bölümünde yer alan ileriyedönük ‘program hükümler’ bir ölçüde ba"layıcılık niteli"ine sahiptir. (...)Gerçekçi bir hüküm olan 53. maddeyi, bu ilkeleri benimsemeyen siyasi iktidarlarınarkasına sı!ınabilecekleri bir paravana olarak yorumlamanın do!ruolmıyaca!ı kanısındayım (a.k.: 238).Önce belirtmek isterim ki, 1961 Anayasası’nın aktardı!ım genel ve madde gerekçelerindekiyakla#ımı göz önüne alındı!ında, “Sosyal ve "ktisadi Haklar veÖdevler” bölümünde yapılan düzenlemelerin 53. maddedeki kuralla ve özelliklede gerekçesindeki açıklamayla sona ermemesi gerekirdi. E!er 1961 Anayasa koyucusu“gerçekçi” bir yakla#ım içindeyse, bunu 53. maddeye gelmeden –özelliklemadde 10/2’nin gerekçesinde– belirtmeli, bu görü#ünü gerekçelere yansıtmalıydı.1961 Anayasa koyucusu, sosyal hakları ilk kez anayasal güvenceye almanın co#kusuyla,üstelik uluslararası kaynakların sınırlı oldu!u bir a#amada, benimsedi!i“kusursuz” denilebilecek bir insan hakları yakla#ımıyla düzenleme yaptı. Bölümümsonuna geldi!inde ise, “gerçekçi” olma gere!i duyarak, gerekçelerde dilegetirdi!i yakla#ım ve içeri!e yansıttı!ı düzenlemeler ile çeli#en 53. maddeye yervermek zorunda kaldı."kinci olarak, gerek 53. madde gerekçesinde, gerekse Teziç ve Kapani’nin görü#-lerinde düzenlemenin “gerçekçi” oldu!una dayanan savunmanın, Talas’ın dilegetirdi!i kaygıları ortadan kaldırdı!ı söylenemez. Tersine, ülkenin “iktisadî geli#-me(si) ile malî kaynaklarının yeterli!i ölçüsü”, bazı iktidarlara bu “madde arkasınası!ınma” fırsatı verebilecek “realiteler” olarak ileri sürülebilecektir. Buna kar#ılık,Kapani’nin örneklerini vererek 53. maddenin kapsamına girmeyen haklar bulundu!uyolundaki görü#ü do!rudur.53. madde, bu görü#le ba!lantılı olarak yeniden dikkatle okundu!unda, yapılandüzenlemenin bölümde yer alan tüm sosyal ve sendikal hakları kapsar nitelikteolmadı!ı görülecektir. Çünkü 53. madde kapsamına, “Devlet(in), bu Bölümdebelirtilen iktisadî ve sosyal amaçlara ula!ma ödevleri” alınmı#tır. Öngörülen iki“sınır”, bu bölümde iktisadi ve sosyal “haklar” için de!il, iktisadi ve sosyal “amaçlar”için geçerlidir. Daha açık bir anlatımla, bu bölümde “hak temelli” bir anlatımladüzenlenip güvenceye ba!lanan sosyal ve iktisadi haklar, 53. maddeninkapsamı dı#ındadır. Dolayısıyla, 53. maddenin, bu bölümde devletin ula#masınıistedi!i ödevlerin/yükümlülüklerin “iktisadi ve sosyal amaçlar” oldu!unu belirtenpozitif metni, kapsamı geni#letilerek sosyal hakların aleyhine yorumlanamaz.Devletin iktisadi ve sosyal amaçlara ula!ma ödevi, hak temelli kurallarda de!il,yalnızca “program nitelikli” kurallarda söz konusu olabilir.Ku#kusuz, 1961 ve 1982 Anayasalarının sosyal ve ekonomik haklara ve ödevlereili#kin bölümlerinde yapılan düzenlemeleri “hak temelli” ve “program nitelik-55