kitabın tümü - Sosyal Haklar Sempozyumu

Mesut Gülmezyaptı. 1961 Anayasası’nın, sosyal hakların öznelerinin birey ve örgüt olarak do!rudanetkili ve belirleyici rol üstlenmedi!i bir sürecin ürünü oldu!u gerçe!i unutulmamalıdır.Devletin dayalı oldu!u insan haklarının kapsamında bulunan sosyalhaklar, sosyal devlet ilkesinin araçları olarak güvenceye ba!lanırken, devlet bu ilkeninya#ama geçirilmesine yönelik önlemler almakla yükümlü tutuldu. Ancak,1961 Anayasası’nı yazmaya ba#larken benimsenen söz etti!im yakla#ım, bölümünsonuna gelindi!inde “realiteler” duvarına çarptı! “Ayaklarının yere basması gerekti!i”ninfarkına vardı!ı izlenimi uyandıran Anayasa koyucu, devletin sosyal haklarıgerçekle#tirme ödevinin önüne “iktisadi geli#me” ve “mali kaynakların yeterlili!i”ölçülerini, yalnızca “bu Bölümde belirtilen iktisadî ve sosyal amaçlara ula#maödevlerini” kapsamak üzere “sınır” olarak koydu.1982 Anayasası ise, ba#lı!ını aynen sürdürmekle birlikte içeri!inde önemli de-!i#iklikler yaparak 65. maddesinde benzer bir kurala yer verdi. Bölüm sınırlamasıyapmaksızın, Anayasa’nın tümünde “ekonomik ve sosyal alanlarda” devlete verdi!igörevleri kapsayan bir düzenleme yaptı. Devlet için, görevlerini “mali kaynaklarınyeterlili!i ölçüsünde” yerine getirme yükümlülü!ü getirirken, “ekonomikistikrarın korunmasını gözet” diyerek, “24 Ocak istikrar önlemleri”ne do!rudangöndermede bulundu.1961 ve 1982 Anayasalarında, siyasal iktidarlara farklı anlatımlarla tanınananayasal yükümlülüklerini sınırlandırma gerekçeleri, sosyal hakların “devletinolumlu edimi”ni gerektirdi!i konusundaki geleneksel görü#ü benimseyen yazarlarca,sosyal ve ekonomik haklara ili#kin bölümde yer alan kuralların “programhükümler” oldu!unun gerekçeleri olarak da sunuldu ve savunuldu. Ö!retide ilerisürülen görü#lerde, her iki Anayasanın pozitif metinlerinde mali kaynakların yeterli!i“ölçüsü”nden söz edilmi# oldu!u gerçe!i göz önüne alınmadı. 1961’in 53.maddesi ile 1982’nin 65. maddesi konusunda ileri sürülen yaygın görü#lerde, pozitifmetinlerin sınırını a#an yorumlar yapıldı.Türkiye’de sosyal hakların anayasalla#ması sürecinde, geli#me çizgisi do!rusalyönde ilerlemedi. 1961 Anayasası’nın onuncu yılında ba#layan geri dönü#, 24Ocak ve 12 Eylül 1980 sonrasındaki ikinci on yılının sonunda doru!a ula#tı.19 de!i#iklikten önemi küçümsenemeyecek bazılarına kar#ın, 1982 Anayasası’nınsosyal haklara ili#kin kurallarında da köklü de!i#ikliklere, Anayasa’nınyalnızca “yeni” de!il ama aynı zamanda “ileri” olmasına olanak verecek yeni kurallaragereksinim vardır. Bunun asgari uluslararası çerçevesi, Anayasa’nın 90.maddesinin son fıkrası uyarınca iç hukukumuzun ulusalüstü kaynakları olan sosyalinsan haklarına ili#kin sözle#meler ve denetim organlarının kararlarıdır.Sosyal haklara yakla#ımını 1961 Anayasası ile kar#ıla#tırarak inceleyip de!erlendirdi!im1982 Anayasası’nın yapıcıları, yakla#ım ve maddi içeri!ini büsbütünde!i#tirdi!i sosyal hakların önüne koydu!u sınırın adını korumakla birlikte içeri-!ini de!i#tirdi. 1961’de ayrı bir ölçü olarak öngörülen “iktisadi geli#me”den sözetmedi, ancak 24 Ocak 1980 önlemlerinin adıyla, sa!ladı!ı “ekonomik istikrar”ınkorunmasının gözetilmesini istedi ve devletin, “sosyal hakları” de!il, “ekonomikve sosyal alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini” yerine getirmesini ekonomikistikrara ba!ımlı tuttu. Bu sınırlamada göreli iyile#tirme sa!layan de!i#ikli!ingerçekle#tirilmesi ise, neredeyse 20 yıl sonra ancak 2001’de sa!lanabildi.“24+12 Anayasası”nın bu bölümünün olu#umunda belirleyici rol oynayan veAnayasa Komisyonu’nda da bir üye (Refet "brahimo!lu) ile temsil edilen T"SK,83