3 - Portret

110 - PORTRET25
Dzięki biżuterii powstałej w nowym, wolnym
świecie zachowana zostaje ciągłość kobiecych
losów. Oto kobieta pomaga kobiecie,
obie łączą swoje siły, by zachować pamięć o
jeszcze innej kobiecie. W ten samoodtwarzający
rytm utrwalania wpisuje się część ostatnia,
najbardziej osobista i trudna, bo poświęcona
zmarłej córce autorki. „Białe requiem” to żal
nad śmiercią niepotrzebną, śmiercią wbrew naturalnemu
porządkowi, wreszcie śmiercią, która
ciągle przypomina o życiu. Wspominanie córki
zamienia się w próbę własnego przetrwania.
Odejście Marceli burzy ustalony porządek, który
teraz trzeba odbudować w samotności. Jedenaste
piętro, na którym mieszka autorka, staje
się rodzajem zamkniętej celi, w której blisko jest
śmierć, a daleko życie:
„To ja, twoja matka, matka wieżowiec
spod gołębia
jedenastu wciśniętych pięter,
jedenastu wyjętych szuflad,
matka, która się nie poznaje”.
(„Jedenaście”, s. 50).
Życie bez Marceli to także nazywanie świata
od nowa. Wszystkie słowa straciły swoje znaczenie.
Konieczne okazuje się stworzenie języka
od początku. Pisarka musi przełamać własną
niemoc, zacząć mówić – to pierwszy krok w
stronę życia. Jak jednak wypowiadać jakiekolwiek
słowa, gdy każde jest skażone śmiercią?
Jak opowiadać, gdy odczuwa się tylko postępującą
niemoc, bezradność, ograniczenie? W
wierszu „Eroica” czytamy:
„Córka nie żyje. Następne słowa
stawiają opór,
przez to, że nie istnieje słowo,
które wskrzesza” (s. 51).
Towarzyszymy poetce w intymnej próbie
zrozumienia córki, która odeszła. Jej ból
zaczyna pochłaniać czytelnika. Widać krew:
„Tuż przy sztuce zmyłeś wiadrem kranówy /
jej nową jednoramienną czerwoną pelerynkę, /
kwadrans po tym, jak ją z niej zabrano” (s. 52).
Słychać spadające ciało: „Moje Spada Wciąż
We Mnie, rozrywa, milczę w kawałkach, / i natychmiast
podskakuje jakiś przedmiot na stole”
(s. 57). Matka, która urodziła, fizycznie odczuwa
umieranie części siebie. Przeżywa na nowo.
Jak przy porodzie dziecko zostaje wyrwane z
ciała kobiety do życia, tak teraz to samo dziecko
rozerwano dla śmierci. Bołdak-Janowska
usiłuje zrozumieć. Nie pyta: dlaczego? Chce
poczuć, choć na chwilę być znowu blisko, pojąć
ten krótki moment, gdy spadająca z jedenastego
piętra córka czuła się wolna?, przerażona?, radosna?,
pełna żalu? Wiedzieć, co wtedy myślała
– to największe pragnienie pisarki:
„Czy ja mogę spróbować tego smaku?
Wystarczy stanąć na nieujeżdżzonym
paarapecie?
Jak smakuje wtedy powietrze, gdy
bez strachu?
Czy to smak pnia, kolumny, uziemienia?
[...]
Porzuć ciało, zanim ono porzuci
i żadnej innej filozofii?
(„Pytania do samobójczyni”, s. 60-61)
„Roz-działy” Tamary Bołdak-Janowskiej to
poezja, która uderza. Angażuje. Porusza. Nie
tylko prywatnym dramatem. Autorka „Szmatek-notatek”,
co bardzo ważne, nie epatuje własną
tragedią. My jej się tylko domyślamy, my ją
przeczuwamy, nagle sami zaczynamy ją odczuwać.
Bołdak-Janowska łączy śmierć i narodziny,
matkę i córkę, przeszłość i przyszłość, historię
i osobiste doświadczenie. Prywatne staje się tu
uniwersalne. Wiersze pomieszczone w tomie
układają się w portret kobiety doświadczonej
przez los. Kobiety zmagającej się z ostatecznością,
matki opłakującej córkę, przyjaciółki
płaczącej nad rozstaniem z przyjaciółką, pisarki
walczącej ze słowem i o słowo, wreszcie kobiety
pamiętającej żywe Narejki. „Roz-działy”
mogłyby być portretem kobiety pokonanej. Ale
tak nie jest. To poezja dająca świadectwo przetrwania,
opowiedzenia się po stronie pamięci.
Symboliczne odtwarzanie biżuterii z poobozowych
kamieni symbolizuje bardzo wyraźnie
kobiecą siłę. I choć roz-dział się dokonał, został
zamknięty, to jednak zaczynają się kolejne etapy.
Je też trzeba zapamiętać. Dlatego tom poezji
Bołdak-Janowskiej jest opowieścią o bólu zobowiązanym
do pocieszenia, o kobiecości zmuszonej
do pamiętania. To treny otwierające się
na przymus życia.
Tamara Bołdak-Janowska,
Roz-działy,
Wyd. Stowarzyszenie
Wspólnota Kulturowa „Borussia”,
Olsztyn 2007.