3 - Portret

144 - PORTRET25
przez dziecko i dla dziecka (ot, na przykład taki
dystych: „Syczy żmija do robaka / Mówi robak:
«Toś ty taka!»”).
Jeśli jest to kaprys losu, to losem jest tutaj
język – twór nieprzewidziany, zastany i zarazem
nieprzewidywalny, zmienny. Co było pierwsze
– tytuł książki prozatorskiej „Sęk, pies, brew”,
czy może najpierw autor napisał pięć opowiadań,
a potem dał francuski tytuł „Pięć krótkich
utworów”, czyli właśnie Cinq pičces breves? Na
to pytanie nie znajdziemy odpowiedzi, niemniej
znaczącym jest, iż w posłowiu do swego tomu
Wiedemann pisze: „Reszty dokonał przypadek
i mój brak wyobraźni”.
5.
Wiedemannowski kaprys ma jeszcze jedno
znaczenie. W terminologii muzycznej jest to
„utwór instrumentalny polifoniczny, oparty na
technice imitacyjnej, mający swobodną budowę
i pogodny charakter”. Definicja ta obowiązuje
do XVII wieku, później w wieku XIX zaczyna
kojarzyć się z wirtuozerią i maestrią.
O pogodzie ducha już wspominałem. Lecz
być może to właśnie te trzy czynniki fundujące
kaprys muzyczny (1. polifonia, 2. imitacja
i 3. swoboda) stanowią summę działań artystycznych
pisarza. Tom poetycki „Rozrusznik”
kończy lista „sampli”. Tworzą ją teksty kultury
– podstawy i źródła – poszczególnych utworów,
które jednak nie powstały na zasadzie prostego
kopiowania, lecz wsłuchania się w owe źródła,
cięcia, przetwarzania i komponowania na nowo.
Oto kaprys współczesny – kaprys, w którym
polifonia zbudowana jest z tak wielu głosów, iż
zlewają się w jeden, nie zaś imitacja, to naczelna
dyrektywa kompozycyjną, bowiem w świecie, w
którym kultura ma status podejrzanej, nie można
kopiować wprost, lecz na zasadzie swobodnego
przetworzenia imitacyjnego.
Taki aspekt muzyczny pełni u Wiedemenna
jeszcze jedną funkcję: daje rytm. Przypomnę
tylko, że dla Greków rhytmos stanowił
podstawę życia. I jeśli jest coś, co scala i ożywia
tę hybrydyczną twórczość, to właśnie literackie
tętno dyktowane przez język sensu largo. W
„Bajkach zwierzęcych” będzie to rym, w książce
„Długo w noc – Sonata” – rytm splotu języków
muzyki, obrazu i słowa (akcent odsyłający nas
do źródeł poezji), w „Scenach łóżkowych” – język
wideoklipu, gdzie każdy ze snów, jakkolwiek
stanowi płynną całość, rozrywa się przez
nieprzewidziane cięcia narracyjnych asocjacji, w
„Pensum” wreszcie, do którego cała ta opowieść
zmierza, a w którym można znaleźć (w tekście
o takim samym tytule) słowa o „poczuciu bezpieczeństwa,
jakie daje wyraźny rytm” – naprzemienność
wierszy i, co prawda nielicznych, lecz
dobrze sprawdzających się w roli kontrapunktu,
ilustracji.
6.
Jakie jest „Pensum”? Tym razem kaprys autora
polega na tym, że... kaprysi jakby mniej, o stopień
słabiej, że ponad własne nieprzewidywalne humory
przedkłada coś, na czym mu zależy, albo też po prostu
kaprysi inaczej. Incipit wiersza o tytule „Wiersz
Vivienne” brzmi następująco: „Vivienne pisze w
tym wierszu, że nie lubi”. Cała pierwsza strofa, zaczynając
od słów „nie lubi”, jest w istocie tłumaczeniem
wiersza pod tytułem „The Vegan Bar and Gaming
Lounge” autorstwa nowozelandzkiej poetki
Vivienne Plumb. Tłumaczeniem trzymającym się
na tyle blisko tekstu, że właściwsze być może byłoby
stwierdzenie, iż strofa jest przekładem utworu
na język polski, z gramatyczną zamianą pierwszej
osoby na trzecią. Owa więź z oryginałem rozszczelnia
się jednak pod koniec fragmentu, choćby wtedy,
gdy na wzmiankę o trupach pojawia się wtrącenie
„o rany!”. W części drugiej anglojęzyczny utwór nie
panuje już samodzielnie, lecz przeplata się w nim
tekst „inny”. Tam, gdzie były pierwotnie słowa o
raczej „nieznacznej hojności” w nalewaniu drinków,
narrator snuje dygresję na temat włosa, który
pojawił się parę wersów wcześniej. Gdy Plumb w
kodzie swego wiersza pisze: „In the hotel I woke in
the / obsequious dark, not knowing / where I am,
where I was, / not knowing”, u Wiedemanna jest:
„Vivienne wyrusza z powrotem, jest już w hotelu,
ciemności / są obsequious, tego słowa też nie znam,
ale brzmi / dobrze, ponownie wprowadza element
grozy, bo Vivienne / czuje się zagubiona, «nie wie,
gdzie jest» i «nie wie, gdzie była»”. Pod tekstem
„The Vegan Bar and Gaming Lounge” świeci już
tylko biel kartki, lecz „Wiersz Vivienne” roztacza
jeszcze trzecią strofę:
„Tłumaczyłbym ten wiersz dalej,
ale mi się skończył.
Mimo że leci Prokofiew, słyszę teraz
Elę Mielczarek z jej »Hotelem Grand«,
ciiisza
wśród hotelowych ścian, mieszkam
tutaj w hotelu
i widok mam na Binks. Cześć, Binks, jak się
masz? Binks
w odpowiedzi się włącza, wyrzuca ciepłe fale
sztucznego wiatru z kuchni,
czuję wyraźnie obierki, jak na wsi,
kiedy babcia siekała żarcie dla świń.
Miałem zamiar dodać,
że wszystko mi jedno, gdzie jestem,
ale wiersz Vivienne
wpędził mnie w melancholię,
mogłem go dzisiaj nie czytać”.