A

Recommendations

Info

Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 4 ESKİ UYGUR YAZISININ ALFABE SİSTEMİ VE BU YAZININ ÖĞRETİMİNDE KULLANILMAK ÜZERE METİNLER Talha DİLBEN * ÖZET Türk milletinin sosyal hayat içerisinde en ince noktalarına kadar bizi eriştiren ve yerleşik hayat ile sanatta, edebiyatta, sosyal nizamda, hukukta yüksek seviyeye erişmiş, yani tam anlamıyla muasır medeniyetin zirvesine ulaşmış olan Eski Uygur Türklerinin bağımsız bir devlet oluşu, yüksek medeniyetleri, inandıkları dinler anlatılmış, ardından Soğd yazısından ürettikleri alfabeleriyle yazılan Eski Uygur yazısı ve bu yazının alfabe sistemi örnekler sunularak gösterilmiştir. Ayrıca, bu yazının öğretiminde kullanılmak üzere, Eski Uygur metinlerinde kullanılmış olan bazı kelimelerin yazımları, hem devrine ait eserler üzerinden hem de şahsī koleksiyonumuzda bulunan, henüz ilmī neşirleri yapılmamış bazı yazma nüshalardan taranan resimleriyle Türkoloji alemine sunulmuştur. ANAHTAR KELİMELER: ESKİ UYGUR TÜRKLERİ, ESKİ UYGUR YAZISI, SOĞD ALFABESİ, ESKİ UYGUR ALFABESİ ANCIENT UYGHUR ALPHABET SYSTEM AND THE EXAMPLES TEXTS FOR THE TEACHING ABSTRACT Turkish nation has a social life which is undeniably reaches us beyond to boundaries .In literature, law, artworks when the Turks prefered the settled lifestyle especially reached top of the modernity of their era. In addittion Ancient Uyghur Turks had freedom, high life, various beliefs, besides they had an alphabet which was derived from the Sogdians. They used the alphabet for expressing theirselves. On the otherhand we would like to teach Ancient Uyghur Alphabet system has been shown in this article with examples, sample texts, scanned various samples such as manuscripts and inscripts belonged to Uyghurs. Our invidual collection is unique and never ever known in Turcology field. We proudly share scanned samples part of our collection very first time in Turcology field. Consequently it helps us to Teach Ancient Uyghur Alfabet system broadly. KEY WORDS: ANCIENT UYGHUR TURKS, ANCIENT UYGUR WRITING, SOGDIAN ALPHABETH, ANCIENT UYGHUR ALPHABET. * İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Lisans Öğrencisi
Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 5 1. ESKİ UYGUR DEVLETİNİN KURULUŞU, ESKİ UYGUR TÜRKLERİNİN İNANDIKLARI DİNLER VE YÜKSEK MEDENİYET SEVİYELERİ Eski Uygurlar, Köktürkler içerisinde yer alan boylardan biriydi. Köktürklerin zayıf anında isyan etmekten geri kalmayan Eski Uygur Türkleri, Köktürklere karşı birçok isyan girişiminde bulunmuştu. Nihayetinde 742 yılındaki isyanları başarıya ulaştı ve Uygurlar, Basmıl ve Karluklarla ittifak yaparak Köktürk kağanı Kutlug’u öldürdüler. Çin devleti, Köktürk devletinin yıkılmasını tabii olarak istiyordu. Bu sebeple Köktürklere karşı ayaklanarak Köktürklere çok büyük bir yara aldıran Uygur, Basmıl ve Karlukları Çin devleti resmī olarak tanıdı. Basmıl başbuğu kağan oldu. Karluklar batı, Uygurlar doğu yabguluklarını aldı. Köktürk kağanlığına getirilen Ozmış’ı da 743 yılında öldürdüler. Daha sonra Karluklarla Uygurların arası açıldı ve 745’te Karluklar, Uygurlar tarafından bertaraf edildi. Böylece Uygurlar takıgu (tavuk) yılında yani 745 yılında bağımsız kağanlıklarını kurmuş oldular. 95 yıl ayakta kalan devlet, 839 yılındaki açlık ve kıtlığın ardından, 840 yılında Kırgızlar tarafından işgal edildi ve bağımsızlıklarına son verildi. Uygurlar da dört bir yana dağıldılar. 1 95 yıl ayakta kalan devlet, 839 yılındaki açlık ve kıtlığın ardından, 840 yılında Kırgızlar tarafından işgal edildi ve bağımsızlıklarına son verildi. Uygurlar da dört bir yana dağıldılar. Bağımsızlıklarını kazandıktan sonra din değiştiren Eski Uygur Türkleri, yeni dinlere ve dinī çehrelere bürünmeye başlamışlardır. Elbette burada siyasi bir yönün olduğunu söylememiz gerekiyor. Eski Uygur Türklerinin din değiştirme sebeplerinin en başında, yoğun bir etkiye sahip olan siyasi meseleler vardır. En başta, baştaki kağanın din değiştirmesi, kitleler halinde kağana tabi olanların da din değiştirmesi şeklinde sirayet eder. Bu, Karahanlılarda da böyle olmuştur. Uygurların üçüncü hükümdarı Bögü Kağan (759-779), Ordu Balık’ta dört mani rahibiyle yaptığı iki günlük müzakerenin ardından Mani dinini seçmiştir. Türk kültür tarihi açısından son derece önemli olan bu olaydan sonra,Türkler artık bu muhitte yerleşik yaşama alışmaya başlıyor ve hayvan eti yemeyi bırakıyor, Köktürklerde olan savaşçılık ruhunu adeta terk ediyorlardı. Öyle ki, bu coğrafyaya yapılan Arap akınlarında Maniheist uygurlar çok ciddi yaralar almış, mabedleri de bu akınlar sebebiyle çok büyük tahribata uğramıştı. Bu akınlar Maniheist Uygurlar üzerinde öyle büyük etkiler bırakmıştır ki, bunlar duvar resimlerine de yansımıştır. İlk olarak A. Von Le Coq’un neşrettiği, Uygurlara ait bir duvar resminde, Mani rahibine ve Mani manastırına saldırı düzenleyen Müslüman askerler tasvir edilmiştir. Rahibin sakallı olmasından, Mani rahibi olduğu anlaşılır, çünkü Budist rahipleri sakalsızdır. 2 (bkz. resim 1) Eski Uygur Türkleri, kendi içlerinde ayrı ayrı dinleri benimsemiş olsalar da, esasında, adeta medeniyet dinini benimsemişlerdir. Onlar, yerleşik ve yüksek seviyede bir nizam üzerine inşa edilmiş bir toplum yapısı kurmuşlardır. Devletin saray hayatı, tamamıyla bir tertip üzerinedir. Herhangi bir ecnebī elçi, hükümdarının mektubunu 1 Ahmet Bican Ercilasun, Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, 14. Baskı: Ankara, 2014, s. 216, 217. 2 Şinasi Tekin, İştikakçının Köşesi, Dergah Yayınları, 1. Baskı: Aralık 2014, s. 291.
Page 1 and 2: ISSN:2459-248X. A Ğ I R L I K Eski
Page 3: Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K
Page 7 and 8: Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K
Page 49 and 50: (Çıyrıçı) evliya mezarına git
Page 51 and 52: ederler. Bu destanı birkaç defa d
Page 55 and 56:
Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K
Page 57 and 58:
Page 59 and 60:
Page 61 and 62:
Page 63 and 64:
Page 65 and 66:
Page 67 and 68:
Page 69 and 70:
Page 71 and 72:
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
show all

A

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?