A

Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 74
ilgi kurularak anlatılır. Bu tür kasidelerin Duâ bölümlerinde Ramazan, Kadir Gecesi ve
Ramazan Bayramıyla ilgili çeşitli kavramların çağrışımlarından faydalanılır.
Kaside nazım şekliyle yazılan Ramazâniye'lerin en tanınmışı Öziçeli Sâbit
(v.1712)'in Baltacı Mehmed Paşa'ya sunduğu kasîdedir. Bundan başka Sürûrî (v. 1814),
Kâmî (v.1724), Nedîm (v. 1730), Arpa Emîni-zâde Sâmî (v. 1732), Seyyid Vehbî (v.
1736), Süleyman Nahîfî, Sünbülzâde Vehbî (v. 1809), Koca Râğıb Paşa (v. 1763),
Haşmet (v. 1768), Vâsıf (v. 1824), Leylâ Hanım (v. 1936) ve edebiyatımızda en çok
Ramazâniye yazan Enderunlu Fâzıl (v. 1810)'ın kasîdeleri, türün kasîde şekliyle verilmiş
önemli örnekleridir.
Kaside tarzında yazılmış olan Ramazâniye'lerin dışında, diğer nazım şekilleriyle
yazılan Ramazan konulu şiirlerin de mevcut olduğunu biliyoruz. Tâcîzâde Ca'fer Çelebi
(ö. 1514), Fuzûlî (ö. 1556), Zâtî (ö. 1546) ve Bağdadlı Rûhî (ö.1605)'in yazdıkları
Ramazan konulu gazelleri bulunmaktadır. Zâtî'nin, aynı çerçeveye dâhil edebileceğimiz,
bir de Kadir Gecesi'ne âit gazeli vardır. Gazel olarak doğrudan Ramazanla ilgili tek örnek
diyebileceğimiz Koca Râğıb Paşa'nın İftâriyesi'dir.
Eski edebiyatın hakim olduğu Osmanlı toplumunda oruç, şairin dilinde kimi
zaman bir güzele, kimi zaman da zâbıta memûruna, gece bekçisine benzetirler.
Bilindiği gibi, Ramazan ayı, hilâlin görünmesiyle başlar. Eskiden Şaban ayının
son günlerinde Kadı tarafından görevlendirilen kişiler, özellikle yerleşim birimlerinde
yüksek yerlerden hilâli gözetler, hilâli görünce de Kadıya haber verir. Kadı da hilâlin
görüldüğünü, dolayısıyla Ramazan'ın başlayacağını halka ilân ederdi. Bunun için de
toplar atılır, kandiller ve mahyalar yakılırdı. Hava şartlarından dolayı hilâlin görülmediği
zamanlarda Şaban ayı 30 gün olarak hesap edilmesi gerektiğinden, otuzuncu güne şüpheli
gün anlamına (yevm-i şek) denilir. Bu şüpheli günde tiryakilerin, sadece oruç tutan
Ramazan sofularının ve diğer insanların tutum ve davranışları Divan şâirlerinin
vazgeçemedikleri bir alay unsuru olarak Ramazâniyelere yansımıştır. Kâmî bir beytinde
“Yevm-i şektir diyerek yemeğe yumulmaktayken kafadarlar, Ramazan ayının zafer
sancağı birden ortaya çıktı” ifadelerini kullanır:
Yevm-i şek deyü boğaz cengin ederken yârân
Zâhir oldu 'alem-i nusret-i şehr-i ramazân (Kâmî)
Ramazaniyelerde üzerinde en çok durulan konu yevm-i şektir:
Yevm-i şek sohbetine şîre sıkarken yârân
Sık boğaz itdi şahne-i şehr-i ramazân
(Sâbit)