A

Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 48
Kırgızlar arasında oluşan Manas Destanı, bugün de bütün canlılığı ile devam
etmektedir. Manas destanının 11 ile 12. yüzyıllar arasında meydana geldiği
düşünülmektedir. Bu destanın ana kahramanı Manas da, tıpkı Oğuz Kağan destanının
İslâmî rivayetindeki ve Satuk Buğra Han gibi İslamiyet’i yaymak için mücadele
eden bir yiğittir. Böyle olmakla birlikte Manas destanında Müslümanlık öncesi Türk
kültür, inanç ve kabullerinin tamamını sergilenmektedir. Bazı varyantları dört yüz bin
mısra olan Manas destanı Türk-Bozkır medeniyetinin Kazak -Kırgız dairesinin kültür
abidesi niteliğindedir.
Manas Destanı, sadece Kırgızların değil bütün Türk topluluklarının ortak
kültürlerinin sentezi durumundadır. Manas’ın her mısrasında Türk tarih zincirinin bir
halkasını görmek mümkün olur. İlk dönemlerden, günümüze kadar gelen hayat anlayışı,
dünya görüşü, inançlar, geleneksel değerler gibi sosyal ve kültürel hayata şekil veren
unsurlar, destanda motifler ve manzumeler şeklinde kendini belli eder. Manas Destanı
üzerinde yapılacak araştırmalar Türk dünyası içinde yer alan kavimleri birbirine bağlayan
kültür unsurlarının daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.Destan, Kırgız Türklerinin dünden
bugüne aile yapıları, kadın-erkek-çocuk ilişkileri, dini inançları, geleneksel yapı ve
değerleri, sosyal statüleri, evlilik tipleri ve türleri, konukseverlilikleri, törenleri gibi temel
özellikleri ile dünya görüşlerini yansıtmaktadır.
Türk hükümdarlık anlayışında kut anlayışı bulunmaktadır. Türkler
hükümdarlarının Tanrı tarafından yeryüzüne gönderildiklerine inanırlardı. Türk
hükümdarları idare yetkisini Tanrı’dan alırlar, bu inanç çok güçlüdür ve millet tarafından
da benimsenmiştir. Bu inancı olağanüstü doğum motifinde görmek mümkündür.
Destanlardaki olağanüstü doğum motifini bu anlayışta aramak gerekir (Oğuz, 1995: 13).
Manas’ta da olağanüstü şekilde doğum motifine rastlamak mümkündür. Yakup Han uzun
süre evli olmasına rağmen bir çocuğu olmaz. Bu durum destanda şöyle anlatılır:
“Haydar Han’ın kızı Çıyrıçı’yı
(Eş olarak) almış idi.
Yakup Han (şöyle söyledi):
Çıyrıçı’yı (eş olarak) alalı
Ben bir çocuk öpmedim,
Çıyrıçı çözdüğü saçını (bir daha hiç) taramadı,
Allah’a tövbe edip hiç (bir) işime yaramadı!
Belini sıkıca germedi Çıyrıçı bana (bir) oğul vermedi.
(Ben) Çıyrıçı’yı alalı (mevsimler doldu),
Yaz-kış (gelip geçti) tam on dört oldu,