A

Recommendations

Info

Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 6 vermek için saraya geldiği zaman, onu karşılayıp, elçiye ziyafet verirler ve bu ziyafet esnasında musiki çalınır, rakslar ve eğlenceler yapılırdı. Uygurlarda fikir hayatı da yüksek bir seviyeye ulaşmıştı. Çin kaynaklarına göre Uygur hükümdarlarının saraylarında, yerli ve yabancı tarihçiler, şairler, alimler, sanatkarlar, musikişinaslar sempatik bir himayete mazhar olmuşlardır. Uygur ülkesine seyahat etmiş olan Çin gezginlerden, şehzade ve yüksek zümre çocuklarına çok iyi bir eğitim verildiğini, Uygur ülkesinde kütüphanelere rastlandığını da öğreniyoruz. Hatta bir Uygur elyazmasına göre, Uygur şehzadesinin fevkalade güzel kopuz çalıp şarkı söylediğini de öğreniyoruz. 3 Çin kaynağı Tang-Şu, ‘’Tang hazineleri bomboş iken ve saray memurları maaş alamazken’’ Uygurlara 100 000 parça ipek verildiğini kaydeder. Bu da bize, Uygurların Çin üzerindeki hakimiyetini gösteriyor. Görülüyor ki Çin devleti, Uygurlara verilen vergi ve hediyelerden dolayı maddī olarak çöküşün eşiğine gelmiştir. Bunun yanı sıra Uygurların Çin pazarına da hakim olduklarını biliyoruz. 758 yılından itibaren her yıl Uygurlar, alışveriş yapmak üzere atlarıyla Çin’e geliyorlar, bir ata karşılık 40 top ipek kumaş alıyorlardı. Çinliler için bu zoraki bir alışverişti; fakat başka çareleri yoktu. 4 Buradan, Eski Uygurların 745 yılında bağımsızlıklarını kazandıklarına göre, devletlerinin henüz 12-13. yılından itibaren Çin gibi bir rakip devlet karşısında ciddi anlamda maddi bir baskı uygulamayı başardıklarını görüyoruz. Öyle ki bu baskının, Çin devletinin hazinelerini boşaltacak kadar büyük bir etki oluşturduğunu da öğrenmiş oluyoruz. Medeniyet seviyeleri böylesine yüksek olan Uygurlar arasında Maniheizm, Budizm, İslamiyet ve Hristiyanlık dinleri de yer edinmişti . Diğer dinlere nazaran Maniheizm, Uygurları Orta Asya kılavuzluğuna hazırlayan din olmuştur. Uygurların bu dine daha fazla sempati göstermelerinde, Soğdların etkisi olduğu düşünülebilir. Zamanla Türk idaresi altına giren Soğdların, komşu milletler için siyasi ve kültürel bir önem taşıdığı kuvvetle muhtemeldir. Maniheizm, İran ve Roma İmparatorluğu içerisinde sıkı bir takibata uğrayan dualist mezheplerin, Maveraünnehir’e hicrete mecbur kalmaları sebebiyle Eski Uygur Türklerine ve onların da çevresine kadar yayılmıştı. Maniheistler,kesif bir ekseriyet teşkil ediyorlardı. Ayrıca belirli bir teşkilata da sahiptiler. Bu sebeple, diğerlerine nisbetle, daha hızlı yayıldılar ve hakimiyeti yavaş yavaş ele geçirdiler. Budizm açısından bakacak olursak, bu din de birtakım bölgelerde etkili olmuştur. Özellikle Maveraünnehir’in birçok yerinde iz bırakmıştır. Arap fütuhatı esnasında buralarda altın ve gümüşten yapılmış birçok put bulunmuştur. 5 Bu da, Budizm’in bu bölgedeki yaşamışlığını gösterir. 3 Ahmet Caferoğlu, Türk Dili Tarihi I - II, Enderun Kitabevi, 3. Baskı: İstanbul, 1984, s. 151. 4 Ahmet Bican Ercilasun, age, s. 221. 5 Ahmet Caferoğlu, age, s. 154.
Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 7 Uygurlar, Budizm ve Maniheizm’den başka, İslam dinine ve Hristiyanlığın Nesturī koluna da bağlanmışlardı. Turfan çevresinde İncil’den Uygurca’ya çevrimiş bazı parçalar bulunmuştur. 6 Müslüman Uygurlardan kalma şiirler de bulunmuştur. Her bir dinin muhiti, kendi edebī anlayışını da oluşturmuştu. Eserlerin, manzumelerin pek çoğu doğal olarak bu ayrı dinlerin öğretilerini barındıran içerikteydi ve çoğu tercümeydi. Ancak kullanılan yazı, kendi ürettikleri Eski Uygur yazısıydı. Resim 1: Mani rahibine saldırı ve Mani Manastırı Duvara çizilmiş olan bu resimde, bir manastırın hücuma uğrayışı tasvir edilmiştir. Zırhlara bürünmüş asker, merdivenlerle çıkılan verandada, beyaz elbiseli bir rahibi omzundan yakalayıp çekiştirmekte,sakallı rahip de askerin elinden kurtulmaya çalışmaktadır. Rahibin sakallı oluşundan, onun Budist rahip değil, Mani rahibi olduğunu anlıyoruz. Çünkü Budist rahipleri sakalsızdır. A. von Le Coq’un yayınladığı bu resim, Şinasi Tekin’in İştikakçının Köşesi adlı eserinde de verilmiştir. Resimdeki belirleyici ayrıntıları biz de tekrardan vereceğiz: 6 Ahmet Bican Ercilasun, age, s. 260.
Page 1 and 2: ISSN:2459-248X. A Ğ I R L I K Eski
Page 3 and 4: Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K
Page 5: Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K
Page 49 and 50: (Çıyrıçı) evliya mezarına git
Page 51 and 52: ederler. Bu destanı birkaç defa d
Page 57 and 58:
Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K
Page 59 and 60:
Page 61 and 62:
Page 63 and 64:
Page 65 and 66:
Page 67 and 68:
Page 69 and 70:
Page 71 and 72:
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
show all

A

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?