A

Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 55
1883’ te İnsaniyet dergisi ve Hanımlar dergisi sahibi kadın olan ve yazar
kadrosunun tamamı kadın olan Şükūfezar 2 dergisi, 1888’ de Nigar bint-i Osman, Leyla
Hanım veFıtnat Hanım gibi edibelerin yazılarına yer veren Mürüvvet dergisi, 1889’ da
Parça Bohçası dergisi Osmanlı kadın hareketi için bir mihenk taşı olmuştur.
Başyazarı ve yazı kadrosunun tamamına yakını kadın olan “Hanımlara Mahsus
Gazete” 1 Ağustos 1895’ te yayın hayatına girmiştir. Dergi sahibi İbnül Hakkı Mehmet
Tahir’ dir. Baş muharrir olarak sırasıyla Makbule Leman, Nigar Osman, Fatma Şadiye,
Mustafa Asım, Faik Ali, Talat Ali ve Gülistan İsmet görev yapmıştır. Derginin en büyük
özelliği 13 yıl boyunca 604 sayı olarak en uzun süreli çıkan kadın dergisi olmasıdır.
Derginin misyonu için sadece “iyi anne, iyi eş” rolünü benimsetmeye çalışıldığını
söylemek doğru değildir. Zirā derginin öncelikli hedefi kadınların geliştirilmesi,
yüceltilmesidir. Lākin böyle bir misyonları olsa dahī dergi kadınları -yazarları- “iyi anne,
iyi eş” rolünü asla unutmazlar. Bu rol ile erkek – kadın mukāyesesi yaparlar. Bu
mukāyeseyi yapan ilk kadın romancımız Fatma Aliye Hanım’ 3 dır.
Bu müstesna derginin yazar kadrosundaki kadınlar, dönemin aydın-bürokrat
kesiminin kızları ya da eşleri olan entelektüellerdir. Fatma Aliye ve Emine Semiye
(Tarihçi Cevdet Paşa’ nın kızları) yazın yaşamında belli bir yere sahip olmalarıyla dikkat
çekmişlerdir. Şair Nigar bint-i Osman (Harp Okulu Müdürü Osman Paşa’ nın kızı), Şair
Leyla (Saz) ( Hekim İsmail Paşa’ nın kızı), Fatma Fahrünnisa (Abdullah Vefik Paşa’ nın
torunu), Fatma Kevser (Erkan-ı Harp Feriki Abdi Paşa’ nın kızı), Zeyneb (Ahmet Cevdet
Paşazade Sedad Bey’ in kızı), Hamide (Abdülhak Hamid Bey’ in kızı), Gülistan İsmet
(Binbaşı Bağdatlı Mehmet Tevfik Bey’ in kızı), hepsi dönemlerinin yazın yaşamında belli
bir yere sahiptirler. Bunda aldıkları eğitimin rolü büyüktür. 4
Derginin diğer bir mühim özelliği ise 6 aylık hasılatın %5’ i kimsesiz kızlara
gelinlik çeyiz parası olarak ayrılmıştır, bu hasılattan yetim çocuklar da faydalanmıştır.
Umumiyetle dergide kadın sorunları, aile, toplum, eğitim, sağlık moda ve giyim konuları
işlenmiştir. Kadınlara yurt dışında örnekler sunularak yeni meslek kollarına
yönlendirmişlerdir. Fransa’ da kadınların avukatlık yapma hakkını elde ettikleri
2
Derginin önsözündeki şu cümleler oldukça dikkat çekicidir: “Biz ki saçı uzun aklı kısa, diye
erkeklerin hande-i istihzasına hedef olmuş bir taifeyiz. Bunun aksini ispat etmeye çalışacağız.
Erkekliği kadınlığa, kadınlığı erkekliğe tercih etmeyerek, şah-rah-i sa’y u amelde (çalışmanın
doğru yolunda ) mümkün olduğu kadar payendaz ı sebat (ayak diretmek) olacağız. Bkz. Arife,
“Mukaddime”, Şükūfezar, 1301, no: 1, s. 6.
3
Fatma Aliye Hanım’ ın ilk kadın yazarımız olduğu noktasındaki tartışmalar şöyle açıklamada
bulunabiliriz. Osmanlı toplumunda bir kadın tarafından yazılmış –roman türünde “Aşk- ı Vatan”
eseriyle Zafer Hanım’dır. Lākin Zafer Hanım romancı değil yazardır.
4
Serpil Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, 1996, s. 30.