A

Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 46
Kırgız Türkleri, Türk Dünyası coğrafyasında sözlü edebiyatı mütekamil
derecesine erişmiş Türk boylarındandır. Bu nitelikleri sayesinde Kırgızlar, Manas gibi
dünyanın en edebi ve en hacimli destanına sahip olmuşlardır. Kırgız Türklerinin millî
destanı olan Manas Destanı, İslâmiyet’i yaymak için mücadele eden ünlü Kırgız
kahramanı Manas’ın şahsı etrafında, Mani dinini yaşayan Karahitaylar ile Müslüman
Karahanlılar arasındaki mücadelede Kırgızların İslam’la şereflenmesini anlatmaktadır.
Şüphesiz ki destan kültürü açısından bakıldığında Türklerin oldukça zengin bir
dağarcığa sahip olduğu söylenebilir. Kırgız Türklerinin millî destanı olan Manas Destanı,
İslâmiyet’i yaymak için mücadele eden ünlü Kırgız kahramanı Manas’ın şahsı etrafında,
Mani dinini yaşayan Karahitaylar ile Müslüman Karahanlılar arasındaki mücadelede
Kırgızların İslam’la şereflenmesini anlatıyor.
Türklük tarihi içinde geçmişi çok eskilere dayanan Kırgız Türkleri arasında
zengin bir sözlü edebiyat geleneği vardır. Kırgız Türklerinin arasında anlatılan
Kurmanbek, Er Tabıldı, Er Töştük, Kocacaş, Olcobay ile Kiimcan, Canıl Mirza, Carınca
Bököy, Kebeykan, Canış-Bayış gibi destanlar da bu zenginliği gösterecek mahiyettedir;
ancak bütün bu destanlar arasında kadım Kırgız ruhunun zirvesi olarak nitelendirilen
muazzam bir destan vardır ki o da Manas Destanı’dır. 1 Bu edebi ürünlerin en ünlüsü
Manas’tır. İslâmi dönem Türk edebiyatında oluşan ilk destanın o olduğu
düşünülmektedir.
Kırgız Türklerinin ulusal kahramanı Manas’ın etrafında örgülenen Manas
Destanı’nın ilk bölümünden itibaren; Manas’ın doğumu, daha beşikte iken konuşmaya
başlaması, kâfirleri yeneceğini söylemesi, büyüyüp delikanlı olunca Çinlileri yenmesi,
Müslüman yiğit Almanbet’le tanışıp, birlikle birçok savaşa girmeleri, Manas’ın Kanıkey
ile evlenmesi, bu evlilikten doğan Semetey adlı çocuğu, düşmanları tarafından iki defa
öldürülmesine rağmen Allah tarafından İslâm’ı yayması için tekrar diriltilmesi, Mekke’yi
ziyaret ve Kâbe’yi tavaf etmesi lirik bir üslupla anlatılır.
Adını kahramanın isminden alan Manas Destanı, hacmi bakımından da dünyanın
en büyük destanı olma özelliğine sahiptir ki, İranlı Firdevsi'nin Şehnâmesi'nden iki, Grek
Homeros'un İlyada'sından yirmi, Finlilerin Kalevala'sından kırk, Hintlilerin
Mahabharata'sından ise dört misli daha uzundur. Dünyada şimdiye değin Manas kadar
büyük bir destan tespit edilememiştir. Bununla birlikte İslâmiyet tesirindeki Türk
destanları içerisinde de hacmi, muhtevâsı ve içtimâî etkileri açısından büyük bir
ehemmiyeti hâizdir. Kırgızların hayat tarzları, gelenek ve görenekleri, ahlâkî ve dinî
görüşleri, tarihleri, coğrafyaları, tıp bilgileri, diğer milletlerle münâsebetleri hep bu
destanda ifadesini bulmuştur. Bu yönüyle Kırgız milletinin kültürü, felsefesi, tarihi,
psikolojisi, sanatı ve diğer mânevî değerleri bakımından Manas, benzeri bulunmayan bir
eser niteliğindedir. 2
1
Yağmur Dil-Kültür ve Edebiyat Dergisi, Manas Destanı’nda Görülen İslami Unsurlar, Habib Balcı
2 Yağmur Dil-Kültür ve Edebiyat Dergisi, Manas Destanı’nda Görülen İslami Unsurlar, Habib Balcı