A

Recommendations

Info

Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 46 Kırgız Türkleri, Türk Dünyası coğrafyasında sözlü edebiyatı mütekamil derecesine erişmiş Türk boylarındandır. Bu nitelikleri sayesinde Kırgızlar, Manas gibi dünyanın en edebi ve en hacimli destanına sahip olmuşlardır. Kırgız Türklerinin millî destanı olan Manas Destanı, İslâmiyet’i yaymak için mücadele eden ünlü Kırgız kahramanı Manas’ın şahsı etrafında, Mani dinini yaşayan Karahitaylar ile Müslüman Karahanlılar arasındaki mücadelede Kırgızların İslam’la şereflenmesini anlatmaktadır. Şüphesiz ki destan kültürü açısından bakıldığında Türklerin oldukça zengin bir dağarcığa sahip olduğu söylenebilir. Kırgız Türklerinin millî destanı olan Manas Destanı, İslâmiyet’i yaymak için mücadele eden ünlü Kırgız kahramanı Manas’ın şahsı etrafında, Mani dinini yaşayan Karahitaylar ile Müslüman Karahanlılar arasındaki mücadelede Kırgızların İslam’la şereflenmesini anlatıyor. Türklük tarihi içinde geçmişi çok eskilere dayanan Kırgız Türkleri arasında zengin bir sözlü edebiyat geleneği vardır. Kırgız Türklerinin arasında anlatılan Kurmanbek, Er Tabıldı, Er Töştük, Kocacaş, Olcobay ile Kiimcan, Canıl Mirza, Carınca Bököy, Kebeykan, Canış-Bayış gibi destanlar da bu zenginliği gösterecek mahiyettedir; ancak bütün bu destanlar arasında kadım Kırgız ruhunun zirvesi olarak nitelendirilen muazzam bir destan vardır ki o da Manas Destanı’dır. 1 Bu edebi ürünlerin en ünlüsü Manas’tır. İslâmi dönem Türk edebiyatında oluşan ilk destanın o olduğu düşünülmektedir. Kırgız Türklerinin ulusal kahramanı Manas’ın etrafında örgülenen Manas Destanı’nın ilk bölümünden itibaren; Manas’ın doğumu, daha beşikte iken konuşmaya başlaması, kâfirleri yeneceğini söylemesi, büyüyüp delikanlı olunca Çinlileri yenmesi, Müslüman yiğit Almanbet’le tanışıp, birlikle birçok savaşa girmeleri, Manas’ın Kanıkey ile evlenmesi, bu evlilikten doğan Semetey adlı çocuğu, düşmanları tarafından iki defa öldürülmesine rağmen Allah tarafından İslâm’ı yayması için tekrar diriltilmesi, Mekke’yi ziyaret ve Kâbe’yi tavaf etmesi lirik bir üslupla anlatılır. Adını kahramanın isminden alan Manas Destanı, hacmi bakımından da dünyanın en büyük destanı olma özelliğine sahiptir ki, İranlı Firdevsi'nin Şehnâmesi'nden iki, Grek Homeros'un İlyada'sından yirmi, Finlilerin Kalevala'sından kırk, Hintlilerin Mahabharata'sından ise dört misli daha uzundur. Dünyada şimdiye değin Manas kadar büyük bir destan tespit edilememiştir. Bununla birlikte İslâmiyet tesirindeki Türk destanları içerisinde de hacmi, muhtevâsı ve içtimâî etkileri açısından büyük bir ehemmiyeti hâizdir. Kırgızların hayat tarzları, gelenek ve görenekleri, ahlâkî ve dinî görüşleri, tarihleri, coğrafyaları, tıp bilgileri, diğer milletlerle münâsebetleri hep bu destanda ifadesini bulmuştur. Bu yönüyle Kırgız milletinin kültürü, felsefesi, tarihi, psikolojisi, sanatı ve diğer mânevî değerleri bakımından Manas, benzeri bulunmayan bir eser niteliğindedir. 2 1 Yağmur Dil-Kültür ve Edebiyat Dergisi, Manas Destanı’nda Görülen İslami Unsurlar, Habib Balcı 2 Yağmur Dil-Kültür ve Edebiyat Dergisi, Manas Destanı’nda Görülen İslami Unsurlar, Habib Balcı
Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 47 Manas Destanı'ndan bahseden ilk eser, 16. asır kaynaklarından Seyfeddin Ahsikendi tarafından Tacik dilinde yazılan "Mecmau't-Tevârih"'tir. Ancak gerek muhteva gerekse edebî sözler açısından taşıdığı değer, ileriki yıllarda bütün dünyanın ilgisini çekmiş ve günümüze kadar eser üzerinde başta Rusya olmak üzere Çin, Kırgızistan ve Türkiye gibi ülkelerde pek çok araştırma yapılmıştır. Manas Destanı ile ilgili Türkiye’de yapılmış çalışmaların başlangıcı 1934 yılıdır. Abdulkadir İnan tarafından yazılıp, İstanbul’da çıkarılmakta olan Azerbaycan Yurt Bilgisi adlı dergide yayınlanan “Kırgız Dil Yadigarlarından Manas Destanı” adlı makale bu konuda Türkiye’de yapılmış ilk çalışma olarak kabul edilmektedir.Türkiye’de yapılmış Manas çalışmalarıyla ilgili ilk bibliyografya ise Hayrettin İvgin tarafından 1987 yılında hazırlanmıştır. ( Manas Bibliyografyası Denemesi: Türkiye'de Manas Çalışmaları, Alpaslan DEMİR) Yıllar süren çalışmalar neticesinde bugün yaklaşık 500.000 mısraı tespit edilen destanın, Kırgız Millî İlim Akademisi'nin el yazma nüshaları bölümünde altmıştan fazla anlatım şekli muhafaza edilmektedir. Bu yönüyle destan tartışılmaz biçimde dünyanın en uzun destanı olma özelliğini korumaktadır.3 Kırgızların kahramanlık hikâyelerini anlatan Manas Destanı, manasçı olarak adlandırılan destanı kopuz çalıp türküler söyleyerek anlatan, el-kol ve baş hareketleriyle destan kahramanlarının konuşmalarını yer ve olaya uygun biçimde ses tonlarıyla canlandıran, ozan-âşık-meddah-aktör karışımı meziyetlerini bünyesinde toplayan 4 destan anlatıcıları sayesinde bugüne kadar ulaşırken, ilk derlemesi Türkolog Wilhelm Radloff tarafından Kırgızistan'ın Tokmok şehrindeki bir manasçıdan alınarak 1869'da hazırlanmıştır. Kırgız'ların hem kutsal tarihlerinin tanığı, hem de ulusal kültürlerinin önemli bir sembolü olarak bilinmektedir. 3 Yağmur Dil-Kültür ve Edebiyat Dergisi, Manas Destanı’nda Görülen İslami Unsurlar, Habib Balcı 4 DİA, İslam Ansiklopedisi, Manas Destanı, Tuncer Gülensoy
Page 1 and 2: ISSN:2459-248X. A Ğ I R L I K Eski
Page 3 and 4: Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K
Page 45: Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K
Page 49 and 50: (Çıyrıçı) evliya mezarına git
Page 51 and 52: ederler. Bu destanı birkaç defa d

A

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?