Europa en het Verdrag van Lissabon “Love it or leave it”

II Verdrag van Lissabon: nieuwe institutionele verhoudingen, nieuwe functies en
hun effecten
II.1.
Inleiding
Het Verdrag van Lissabon brengt vele wijzigingen. De elementen uit het Verdrag van
Lissabon die van belang zijn voor de beantwoording van de vraagstelling, zullen in dit
hoofdstuk worden behandeld.
Het Verdrag van Lissabon bestaat uit twee verdragen: het vernieuwde Verdrag betreffende de
Europese Unie (VEU of Unieverdrag) en het Verdrag betreffende de Werking van de
Europese Unie (VWEU of Werkingsverdrag), dat in feite het EG-Verdrag wijzigt. Deze twee
verdragen, gezamenlijk aangeduid als het Verdrag van Lissabon, hebben dezelfde
rechtskracht en vormen tezamen het juridische fundament van de EU.
II.2.
De Europese Raad
Begin jaren zeventig in het leven geroepen als tegenwicht voor de macht van de
supranationale instellingen in de EEG positioneert de Europese Raad zich in het onderscheid
van Van Middelaar bij uitstek in de tussensfeer binnen de EU. De oorspronkelijk informele
bijeenkomsten van regeringsleiders die vier keer per jaar plaatsvonden, hadden geen formele
status maar juist daarmee werd tot uitdrukking gebracht dat de macht van EU grenzen kende.
De grote lijnen van het Europese beleid worden bepaald door de soevereine lidstaten. De
Europese Raad was voor het Verdrag van Lissabon een lichaam zonder formele status, maar
als bijeenkomst van regeringsleiders de facto het hoogste beslisorgaan van de EU. Hoewel de
Europese Raad als hoogste orgaan kan worden aangemerkt, krijgen politieke akkoorden die
hier door de regeringsleiders worden bereikt pas bindende status wanneer zij door de Raad
van Ministers in EU-besluiten worden omgezet en aldus worden bekrachtigd.
Het Verdrag van Lissabon bepaalt dat de Europese Raad als Europese instelling de algemene
beleidslijnen van de EU uitzet, maar geeft hem geen wetgevende taak.
Een belangrijke wijziging met betrekking tot het functioneren van de Europese Raad is de
introductie van de permanente voorzitter waarmee afscheid genomen wordt van het roulerend
voorzitterschap van de Europese Raad zoals dat bij het ontstaan ervan was afgesproken. De
voorzitter is verantwoordelijk voor de voorbereiding en de continuïteit van de
werkzaamheden van de Europese Raad en voor het bereiken van consensus. Na afloop van
iedere bijeenkomst van de Europese Raad brengt hij verslag uit aan het Europees Parlement.
De voorzitter mag tijdens zijn Europees mandaat geen functie op nationaal niveau bekleden.
De voorzitter vertegenwoordigt de Unie tevens op het niveau van regeringsleiders als het gaat
om het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. De voorzitter van de Europese
Raad wordt voor een periode van twee en een half jaar gekozen door de Europese Raad zelf
en kan éénmaal worden herbenoemd.
Mede door het gebruik van de term ‘President van de Europese Unie’ in een aantal taalversies
van het Verdrag waren de verwachtingen over deze rol bij sommigen hoog gespannen. Zo was
de suggestie dat met de komst van de permanente voorzitter de EU eindelijk een antwoord
had op Kissinger’s beroemde vraag ‘Who do I call, if I want to call Europe?’.
14