Europa en het Verdrag van Lissabon “Love it or leave it”

Actievere rol voor het nationaal Parlement ?
De rol van het nationaal Parlement in de EU is van wezenlijk belang bij de “zoektocht naar de
burger” zoals Van Middelaar het beschrijft. Het Parlement heeft met de formele
subsidariteitstoets en het parlementair voorbehoud instrumenten in handen om invloed uit te
oefenen op Europese besluitvorming op de meer supranationale beleidsterreinen. Uit de
interviews blijkt dat in ieder geval het Nederlands Parlement bij de toetsing van voorgenomen
Europese regelgeving zich steeds meer bewust is van deze instrumenten die dan ook zijn
opgenomen in de werkprocedures van de Tweede Kamer. Het is tot nu toe eigenlijk te vroeg
na de inwerkingtreding van het Verdrag om daar ook de effecten van te zien.
In de eurocrisis viel wel waar te nemen dat het Nederlandse Parlement een sterke invulling
heeft gegeven aan zijn controlerende taken, een onderwerp dat vooral op het
intergouvernementele vlak ligt. Terwijl minister-president Balkenende bij de Europese Raad
zat, werd de minister van Financiën, Wouter Bos, naar de Tweede Kamer geroepen en hij
kreeg de boodschap mee dat er geen belastinggeld richting Griekenland mocht vloeien.
Daardoor had Balkenende tijdens de Europese Raad weinig bewegingsvrijheid meer. Tijdens
de hele eurocrisis speelt het Nederlands Parlement een nadrukkelijk aanwezige rol.
IV.3. Ontwikkeling in de sferen van de EU
Zoals al in hoofdstuk I is aangeven onderscheidt Van Middelaar in zijn studie drie sferen. In
elk van de drie sferen staan de lidstaten met elkaar in contact. In de buitensfeer als soevereine
staten die volgens regels van internationaal recht met elkaar omgaan. In de binnensfeer als
uniepartners met gemeenschappelijke instellingen en omgangsvormen die bepaald worden
door de EU verdragen en de tussensfeer, waar lidstaten soeverein zijn en hun eigen belangen
kunnen nastreven, maar zich tegelijk verbonden weten door hun gemeenschappelijke
lidmaatschap van de EU, waarin ze gezamenlijke belangen hebben.
Het diagram hierna illustreert dat de hierboven beschreven instellingen van de EU als Raad,
Europese Commissie en Europees Parlement in de binnensfeer gepositioneerd moeten
worden. Maar wanneer de regeringsleiders van de EU bijeenkomen in de Europese Raad is
sprake van een ontmoeting in de tussensfeer. Van Middelaar gebruikt in dit verband de
metafoor van ‘de tafel’, waar regeringsleiders van de lidstaten bijeenkomen om te spreken
over de Europa. Hier gelden formeel de regels van het intergouvernementeel verkeer, dat wil
zeggen dat besluitvorming slechts bij consensus kan plaatsvinden. Echter, zoals hiervoor
reeds aangegeven, de binding aan de EU maakt dat deelnemers aan de Europese Raad zich
niet onafhankelijk kunnen gedragen. De deelnemers zijn verbonden met de EU en daarmee
ook met de binnensfeer. Door de instelling van een vaste voorzitter zonder nationaal mandaat
heeft het Verdrag van Lissabon een vaste verbinding gelegd tussen de Europese Raad in de
tussensfeer enerzijds en de supranationale instellingen in de binnensfeer anderzijds. De
functie en werking van de Europese Raad in de tussensfeer is vooral aan de orde bij vragen
van grote politiek.
31