Europa en het Verdrag van Lissabon “Love it or leave it”

Specifiek voor Nederland geldt dat het nationale Parlement naast de subsidiariteitstoets de
mogelijkheid heeft gekregen van een behandelvoorbehoud. Dit instrument vloeit voort uit de
nationale goedkeuringswet van het Verdrag. Als het Parlement van mening is dat over een
onderwerp of voorstel een behandelvoorbehoud nodig is, mag de minister hierover niet in
Europa spreken voordat er een debat in het Parlement heeft plaatsgevonden. Bij de Europese
Commissie wordt hiervan een aparte aantekening gemaakt en deze wordt opgeheven zodra het
debat heeft plaatsgevonden (parlementair voorbehoud). Het is een dwangmiddel, want de
Kamer voorkomt dat er in het voorproces onomkeerbare stappen worden gezet. Het is op zich
geen nieuw instrument, want verschillende lidstaten hebben de mogelijkheid van een dergelijk
voorbehoud al eerder geregeld.
Naast bovengenoemde procedures hebben voorstellen in de ruimte van vrijheid, veiligheid en
recht (RVVR) tegenwoordig het instemmingsrecht nodig van de nationale Parlementen op die
onderwerpen waarbij het Europees Parlement niet (of niet volledig) betrokken is als
medewetgever. Dat betekent dat een regering van een lidstaat in Brussel pas definitief kan
instemmen na akkoord van het Parlement van de betreffende lidstaat.
II.7.
De burger
Op het niveau van de EU worden burgers sinds 1979 rechtstreeks vertegenwoordigd in het
Europees Parlement. In 1992 werd vervolgens in het Verdrag van Maastricht een nieuw
burgerschap gecreëerd: het burgerschap van de EU. Een burger van de Unie is een ieder die
de nationaliteit van een lidstaat bezit. Het Europees burgerschap komt uitdrukkelijk niet in de
plaats van het nationale burgerschap maar staat daarnaast (art. 9 EU-Verdrag). De EU heeft
feitelijk een supranationaal burgerschap geïntroduceerd. Het Europees burgerschap volgt
evenwel het nationale burgerschap: de EU kan geen burgers tot de Unie toelaten die niet over
de nationaliteit van een van de lidstaten beschikken.
In de Verklaring van Laken spraken de regeringsleiders hun wens uit om de Unie
democratischer te maken en om te komen tot een sterkere burgerbetrokkenheid. In het
Verdrag van Lissabon heeft dit concreet geresulteerd in het burgerinitiatief, een nieuw recht
dat de Europese burger thans in aanvulling op bovenstaande rechten toekomt. Het Verdrag
bepaalt dat wanneer tenminste één miljoen burgers van de Unie, afkomstig uit een significant
aantal lidstaten, van oordeel zijn dat optreden van de Unie nodig is ter uitvoering van de
Verdragen, zij de Commissie kunnen verzoeken om een passend voorstel te doen.
Naast het burgerinitiatief wordt in het Verdrag van Lissabon veelvuldig gerefereerd aan het
belang van openbaarheid. Uitdrukkelijk wordt bepaald dat de besluitvorming binnen de Unie
op een zo open mogelijke wijze en zo dicht mogelijk bij de burger plaatsvindt. Tenslotte
hebben de lidstaten het bij het Verdrag van Lissabon gesloten Handvest van de Grondrechten
ondertekend. De lidstaten verklaren dat de Unie haar grondslag heeft in de ondeelbare en
universele waarden van menselijke waardigheid en van vrijheid, gelijkheid en solidariteit. De
Unie stelt in haar optreden de mens centraal, aldus het Handvest. Het Handvest bevat niet
alleen rechten die exclusief aan Europese burgers toekomen maar kent ook rechten toe aan
iedereen in de Unie. Zo bepaalt artikel 2 van het Handvest dat een ieder recht heeft op leven
en dat niemand tot de doodstraf wordt veroordeeld of terechtgesteld.
Het is op dit moment nog onmogelijk om uitspraken te doen over de effecten van het
burgerinitiatief. Velen waarschuwen voor mogelijk te hoog gespannen verwachtingen bij de
19