Europa en het Verdrag van Lissabon “Love it or leave it”

egeringsleider beschikt daarbij over een eigen mandaat van zijn nationaal Parlement en door
de consensusregel is tegelijkertijd gegarandeerd dat het nationaal Parlement nooit buiten spel
gezet kan worden. Daarmee conformeert de tussensfeer zich nog steeds aan het in paragraaf
I.3 geschetste ideaaltype van intergouvernementele representatie.
De grootste veranderingen op het gebied van representatie spelen zich af in de binnensfeer.
Voorheen lag het zwaartepunt van de besluitvorming bij de Raad waar de consensusregel
domineerde. Met het Verdrag van Lissabon verschoof het accent in de besluitvorming door de
Raad naar de QMV. Omdat QMV impliceert dat een minister, en daarmee het Parlement dat
hij vertegenwoordigt, buiten spel gezet kan worden, voldoet de Raad in principe niet langer
aan het ideaaltype van de intergouvernementele representatie. Op zichzelf beschouwd zou dit
als een verlies van representativiteit geduid moeten worden. Zoals hierboven beschreven lijkt
de cultuur in de Raad echter nog immer gericht op het streven naar consensus waardoor
vooralsnog geen sprake is van materieel legitimiteitverlies.
Bovendien wordt de verschuiving van consensus naar QMV in de Raad gecompenseerd
doordat met het Verdrag van Lissabon tegelijkertijd de medebeslissingsprocedure tot regulier
besluitvormingsproces is verheven. Dit betekent dat het merendeel van de besluiten moet
worden goedgekeurd door het Europees Parlement, waarin de burgers van de lidstaten zijn
vertegenwoordigd. Deze versterking van de rol van het Europees Parlement betekent dat het
verlies aan representatie volgens het intergouvernementele model in principe wordt
gecompenseerd door een toename van representatie volgens het supranationale model. 27 Het
gebruik van de parlementaire bevoegdheden in de SWIFT-casus bewijst dat door deze
representatie daadwerkelijke invloed op de besluitvorming kan worden uitgeoefend.
In aanvulling hierop introduceert het Verdrag van Lissabon een tweetal instrumenten
waarmee de stem van de burger kan doorklinken in de binnenwereld. Zo is de versterking van
de subsidiariteittoets door het nationaal Parlement een belangrijk instrument om te voorkomen
dat de EU zich ontplooit op beleidsterreinen die beter aan individuele lidstaten kunnen
worden overgelaten. Daarnaast levert het burgerinitiatief een voorzichtig begin van directe
democratie in een internationaal samenwerkingsverband. Tijdens de onderzoeksperiode is
echter nog geen actief gebruik gemaakt van deze instrumenten.
Hoewel de versterking van de rol van het Europees Parlement op formele gronden als een
versterking van de representatie in de binnensfeer geduid moet worden, kunnen hier op grond
van het huidig functioneren toch enige kanttekeningen bij geplaatst worden. In de
democratische arrangementen zoals die in de meeste westerse democratieën van toepassing
zijn, neemt het Parlement als instituut waarin de burger wordt vertegenwoordigd doorgaans
een centrale plaats in. Zoals hierboven aangegeven geldt dat op papier ook voor het Europees
Parlement ten aanzien van de besluitvorming in de binnensfeer van de EU. Toch is de
toegenomen macht van het Parlement op zichzelf geen waarborg voor meer democratische
legitimiteit. Enerzijds wil het Europees Parlement graag de spreekbuis van de Europese
bevolking zijn (enige instituut dat rechtstreeks door de bevolking wordt gekozen) maar
anderzijds wordt het nauwelijks door de kiezer erkend.
Tijdens dit onderzoek werden in verschillende interviews de nodige vraagtekens geplaatst bij
de toenemende invloed van het Europees Parlement in relatie tot het gebrekkige democratisch
mandaat van dit Parlement. Deze kritiek, die het meest pregnant werd verwoord door David
27 Volgens model van J. Thomassen , (2007) Citizens and the Legitimacy of the European Union, WRR.
35