Europa en het Verdrag van Lissabon “Love it or leave it”

verantwoording (input) compenseren. Andersom geldt dat wanneer sprake is van resultaten
die negatief gewaardeerd worden, er toch voldoende legitimiteit kan zijn vanwege een sterke
verbondenheid en betrokkenheid van de gemeenschap bij het proces (input). Indien op alle
drie de dimensies sprake is van positieve waardering, is er vanzelfsprekend sprake van een
sterke legitimiteitbasis.
EU: for the people
In de eerste decennia van de Europese samenwerking bestond er niet veel aandacht voor
legitimiteitvragen. Dat was wellicht ook minder nodig. Besluitvorming vond veelal op basis
van unanimiteit of consensus plaats, de Europese beleidsterreinen waren overzichtelijk en
hadden vooral een economisch karakter. De samenwerking leidde tot economische
vooruitgang en stuitte op weinig weerstand. Er was, met andere woorden, sprake van een
legitimiteitbasis die sterk kon leunen op resultaten (output-legitimiteit).
Wat betreft de toekomst van de EU kan vrijwel met zekerheid gesteld worden dat de lidstaten
en hun burgers vaker de directe gevolgen zullen ondervinden van EU-besluiten. Het aantal
terreinen waarop de EU bevoegd is tot optreden, is immers ook met het Verdrag van Lissabon
weer toegenomen (zie Appendix 3). Daarnaast zal het waarschijnlijk vaker voorkomen dat een
lidstaat geconfronteerd wordt met EU-beleid waarmee deze lidstaat niet heeft ingestemd. Het
aantal beleidsterreinen waarop met gekwalificeerde meerderheid besluitvorming kan
plaatsvinden, is enorm uitgebreid. In een steeds grotere Unie zal het ook moeilijker worden
om besluiten te nemen die voor iedereen gelijkelijk voor vooruitgang zorgen. De baten van de
EU hebben vooral de vorm van collectieve goederen en economische voordelen die ten goede
komen aan de EU als geheel en niet direct zijn terug te leiden tot voordelen voor een individu
of lidstaat terwijl er wel nationale offers tegenover staan. Deze offers worden wel steeds meer
inzichtelijk gemaakt op nationaal niveau (zo wordt de stelling dat Nederland ´netto betaler´ is
door politici steeds vaker in debat naar voren gebracht). De burger stelt zich bijgevolg meer
en meer de vraag wat die offers hem concreet opleveren.
Dat de output-legitimatie aan kracht heeft afgenomen, vindt bevestiging in de hierboven
weergegeven uitkomsten van de Eurobarometer oktober/november 2009. Een meerderheid
van de ondervraagden is ontevreden over de wijze waarop nationale, regionale en lokale
belangen door de EU bij de besluitvorming in acht worden genomen.
EU: by the people
De legitimiteitbron autorisatie, vertegenwoordiging & verantwoording wordt ook wel de
democratische legitimiteit genoemd. In internationale context kan besluitvorming in het
algemeen plaatsvinden via de volgende modellen:
1) het intergouvernementele model
2) het supranationale model
Aan democratische legitimiteit word, uitgewerkt voor Europa, binnen deze modellen
ideaaltypisch als volgt invulling gegeven 9 :
9 Onderstaand schema is gebaseerd op J. Thomassen, Citizens and the legitimacy of the European Union (juni
2007), WRR
7