Europa en het Verdrag van Lissabon “Love it or leave it”

tevreden. Over de gehele EU genomen, is wat betreft het functioneren van de democratie in
eigen land 53% van de ondervraagden (tamelijk) tevreden. Gemiddeld genomen is derhalve
het vertrouwen in de democratie op nationaal niveau binnen de EU vrijwel gelijk aan het
vertrouwen in de democratie op EU-niveau. Hierbij dient wel de aantekening te worden
gemaakt dat wat betreft de waardering voor het functioneren van de democratie in eigen land
de scores ver uit elkaar liggen. Nederlanders zijn bijvoorbeeld een stuk tevredener over het
functioneren van de democratie in eigen land dan over het functioneren van de democratie
binnen de EU. Als het gaat over de democratie op nationaal niveau is 72% van de
ondervraagde Nederlanders (tamelijk) tevreden. Voor Denemarken, Luxemburg, Zweden en
Oostenrijk ligt dat percentage nog hoger. In zes recent tot de EU toegetreden landen is
daarentegen minder dan 24% van de ondervraagden (tamelijk) tevreden over het functioneren
van de democratie op nationaal niveau.
De ondervraagden zijn vrij negatief als het gaat over de vraag in hoeverre hun belangen door
de EU in acht worden genomen. De vraag of de EU nationale belangen voldoende in acht
neemt, beantwoordde 47% van de ondervraagden negatief (terwijl 14% geen mening had en
39% positief oordeelde). De vraag of de EU regionale of lokale belangen voldoende in acht
neemt, wordt nog negatiever beantwoord. Van de ondervraagden meent 66% dat die belangen
onvoldoende in acht worden genomen (15% heeft geen mening en 19% oordeelt positief).
De conclusie lijkt derhalve gerechtvaardigd dat hoewel meer dan 50% van de burgers binnen
de EU (tamelijk) positief oordeelt over het functioneren van de democratie op EU-niveau, dit
niet leidt tot een even groot vertrouwen over de wijze waarop de EU-instellingen omgaan met
de belangen die de burgers het meest direct raken (nationale, regionale en lokale belangen).
Dit doet afbreuk aan de legitimiteit van de EU. Ook in de eurocrises en de hieraan verbonden
steunmaatregelen voor Griekenland, waarop in deze studie nog nader zal worden ingegaan, is
gebleken dat burgers kritiek hebben op het functioneren van de EU.
I.3.
Kaders voor studie legitimiteit van EU
Een zinvolle bespreking van de legitimiteitvragen die in deze studie centraal staan, vereist
helderheid over de dimensies van het begrip legitimiteit 6 en inzicht in de kaders en het
verloop van diverse besluitvormingsprocessen binnen en over de EU (hier gezamenlijk ook
wel aangeduid met ‘de werking van de EU’). Deze paragraaf behandelt het normatieve kader
voor de beoordeling van legitimiteitvragen. In de hierna volgende paragraaf I.4 wordt nader
ingegaan op het analytisch kader dat inzicht geeft in de werking van de EU.
Analyses over het begrip legitimiteit vinden hun oorsprong in onderzoeken naar staten
(‘nations’). Een vraag die we daarom ook aan de orde moeten stellen is of legitimiteitanalyses
die in laatstbedoeld kader zijn verricht, ook bruikbaar zijn voor een studie over legitimiteit
van de EU.
Om met de laatste vraag te beginnen: hoewel de EU niet gelijk gesteld kan worden aan een
staat, is er tussen de lidstaten sprake van een vergaande integratie. Deze integratie gaat veel
6 Het vraagstuk legitimiteit dient te worden onderscheiden van het vraagstuk van ‘checks & balances’. ‘Checks
& balances’ worden wel gezien als een wezenlijk element van een rechtstaat. Door ‘checks & balances’ wordt
voorkomen dat een bepaald deel van het overheidsapparaat zijn macht kan misbruiken. Democratie en
democratische legitimiteit kunnen zeker een bijdrage leveren aan ‘checks & balances’ (en andersom) maar dit is
niet per definitie zo.
5