Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net

7. ARTEAK
Arteak arlo klasikoen araberako multzoetan sailkatuko ditugu:
ikusmen-arteak, literatura eta arte eszenikoak eta musikaarteak.
Dena den, artisautza –artearen eta herri-kulturaren
elkargune gisa– eta kultura multimedia eta digital berria ere
sailkapenean sartuko ditugu. Zenbait arte (dekorazio-arteak,
diseinua, argazkigintza, grafismoa, komikia, irudi eta soinu
elektronikoak...) ez ditugu ukituko lan honetan.
7.1. Ikusmen-arteak
Arte-kreazioa, euskal pinturari eta eskulturari dagokienez,
berandu hasi bazen ere –arkitektura baino askoz beranduago–,
euskal ikusmen-arteek bereziki gailendu dira eta prestigio handia
lortu dute nazioartean.
Ikusmen-artean aritzen diren artisten belaunaldi berria suspertzeko
eta sustatzeko garrantzitsuak izan dira “Gure Artea” sariak. Sari horiek
Eusko Jaurlaritzak sortu zituen 1981ean; harrez geroztik, hasieran
urtero ematen ziren eta orain bi urtetik behin ematen dira.
7.1.1. Eskultura
Errenazimentuan, badira eskultore, erretaulagile eta hargin aitzindariak,
baina garrantzitsuena Juan Anchieta, Migel Anjelen jarraitzailea, izan
zen. Barrokoan, besteak beste, aipagarrienak Luis Salvador de Carmona,
Sierra anaiak eta Juan Pascual de Mena izan ziren.
Dena den, XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran,
zenbait pertsonaia ospetsu azaleratu ziren: Francisco Durrio
(1868-1940), Gauguin-en adiskide izan zen eta inspirazio
modernista eta sinbolista argia zuten piezak egin zituen;
adibidez, Arriagaren monumentua (Bilboko Arte Ederretako
Museoaren alboan dago). Nemesio Mogrobejok (1875-1910)
modernismoaren eta Rodinen eragin handiak zituen.
Baina, 1950eko hamarkadara arte ez zen nazioartean garrantzia
izan zuen kreazio-mugimendua sortu. Gaur egun, munduko
eskultura ezin da ulertu bi euskal eskultorerik gabe.
Jorge Oteitza (Orio, 1908-Donostia, 2003). Eragin handia
izan zuten XX. mendearen bigarren zatiko euskal arteabangoardietan,
eta ospe handia lortu zuen esperimentazioarekin
eta arte garaikideak gizartean izan behar duen eginkizun
eraldatzailearekin konprometitutako artista gisa, bai artelanen
bidez, bai idatzi teorikoen bidez.
Garai berean São Paulo-ko IV. Bienaleko Nazioarteko Sari
Nagusia lortu ondoren (1957) eta Arantzazuko Andre Mariaren
elizako 14 apostoluak egin ostean, geometrika arrazionalean
oinarritutako espresionismoa eta figurazioa uztea erabaki zuen,
eta abstrakzioaren bidea hartu zuen. Hurrengo hamarkadan,
eskultura uztea erabaki zuen. Hirurogeiko hamarkadan,
modernitatea eta euskal herri-inkontzientea uztartzen saiatu
zen. Euskal kulturarekin hartu zuen konpromisoa bete nahian,
kultura defendatzeko mugimendu eta ekintzen aitzindari izan
zen. Testuinguru horretan, Euskal Eskolako taldeak sortu ziren.
Talde horiek artea ezagutarazteko erakusketak antolatu zituzten,
eta erakusketok Francoren erregimenaren aurkako aldarrikatze
politikoak eta kritikoak egiteko plataforma gisa erabili zituzten.
Oteitzaren produkzioan, monolito monumentalak (Preso politiko
ezezagunaren omenezko monumentua), kaxa edo eraikuntza
geometriko hutsak (kutxa hutsa) eta kleraz eta burdinaz egindako
pieza txikiez osatutako proiektu eta artelanen bilduma daude.
Eduardo Chillida (Donostia, 1924-2002). Izan den euskal
ikusmen-artistarik unibertsalena da, bere lanarengatik eta utzi duen
ondarearengatik. Chillidak alderdi materialaren eta espiritualaren
arteko oreka eraiki zuen. Materialei dagokienez, lurra, burdina,
altzairua, granitoa eta hormigoia erabili zituen, eta argia beste
elementu bat zen bere artelanetan. 1958an, erakusketa egin zuen
Venezian eta Eskulturako Nazioarteko Sari Nagusia lortu zuen. Bi
urte geroago, Kandinsky saria lortu zuen, eta 1964an Pariseko
Maeght Galerian egin zuen erakusketa. 1964an, Pariseko Uneskoren
eraikinaren aurrean, Haizearen Orrazia IV izeneko eskultura jarri
zuen; urtebete geroago, Hutsaren Inguruan V izeneko eskultura
Washington DC-ko World Bank-ean ikus zitekeen.
Chillidaren produkzioari dagokionez, zenbait alderdi nagusi aipatu
behar dira: espazioaren definizioa, agian, hasieran burutu zuen
arkitekto-prestakuntzaren ondoriozkoa, edo, seguruenik, Henry Moore
eskultorearenganako zuen mirespenak eragindakoa; primitibismoa,
Brancusi-rekin bat etorriz; eta, azkenik, artelan bakoitza dagokion
espazioarekin elkarrizketatzen den lekuan jartzea. 2000ko irailean,
Chillida-Leku izeneko haize ageriko museoa inauguratzea lortu zuen,
bere bizitza artistikoaren amaiera gisa.
Baina, garaikideengan eragin nabarmenena izan duten eskultoreak
Jorge Oteitza eta Eduardo Chillida izan badira ere, belaunaldi
horretan, badira nazioarteko prestigioa lortu duten beste artista
ospetsu batzuk ere; besteak beste: Nestor Basterretxea (1924), bere
forma ahaltsuekin; Ricardo Ugarte, honek burdina bera erabiltzen
du espresio gisa; Remigio Mendiburu eta naturaren zentzua;
Vicente Larrea eta bere eskultura organikoak edo zentrokideak;
Ramon Carrera, bere informalismoaren bidez; Agustin Ibarrola,
Emen taldeko kidea, bere hiri-materialekin edo natura gizatiartzeko
ekintzekin; edota gazteagoa den Andres Nagel hausle eta atipikoa.
47
Eraikuntza hutsa. Jorge Oteiza.
Donostia.
Chillida Leku,
Chillida Fundazioaren egoitza.
Hernani (Gipuzkoa).
Ibarrolaren egintza Omako basoan
(Bizkaia).