Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net

Jose Antonio Aguirre Lekube (Bilbo, 1904-Paris, 1960). Euskadiko
lehen Lehendakaria izan zen. Euskal armada (Eusko Gudarostea)
sortzeko eta II. Errepublikaren alde borrokatzeko proposamenak egin
zituen Eusko Alderdi Jeltzalean. Nazionalistek, sozialistek, komunistek
eta errepublikanoek osatutako kontzentrazio-gobernua eratu zuen.
Hil arte Erbesteko Eusko jaurlaritzako Lehendakaria izan zen.
René Cassin (Baiona, 1887-1976). Nobel saria Portu zuen
1968an, 1948ko NBen Giza Eskubideen Deklarazioa idaztegatik.
Horiez gain, aipagarriak dira beste zenbait pertsonaia: Cristóbal
Balenciaga (1895-1972) eta Paco Rabanne jostunak edo XIX.
mendeko Luis Mazzantini toreroa.
René Cassin.
75
Pedro Arrupe (Bilbo, 1907-Erroma, 1991). Misiolaria izan
zen Japoian 27 urtean. 1945 Hiroshimako bonba atomikoaren
esperientzia bizi izan zuen. Jesusen Konpainiako Jenerala izan zen,
1965az geroztik, Vatikanoko II. Kontzilioaren garaian. Pobreen
elizaren eta Askapenaren Teologiaren tesien aldekoa zen.
Jesus Galindez (1915-1956). Unibertsitateko irakaslea, idazlea eta
politikari nazionalista izan zen. II. Mundu Gerraren ostean, FBI-rentzako
lan egin zuen. Trujillo diktadore dominikarraren aginduz hil zuten. Bere
bizitza dramatikoari buruzko saioak, nobelak eta pelikulak egin dira.
Ignacio Ellacuria (Portugalete, 1930-1989). Jesuita, teologoa
eta filosofoa zen, Askapenaren Teologiaren aitzindaria zen, Jon
Sobrinorekin batera. Militarrek hil zuten El Salvadorren.
XX. mendeko aitzindari politikoak honako hauek izan dira: Ramon
Rubial (1906-1999), PSOEko eta Autonomiaren aurreko Eusko
Kontseilu Nagusiko burua izan zen. Beste politiko sozialista
batzuk: Fernando Buesa –ETAk hil zuen atentatuan 2000.
urtean-, Txiki Benegas, Ramon Jauregui, Nicolas Redondo.
Gaur, idazkari nagusia Patxi Lopez da.
EAJkoei dagokienez, XX. mendeko bigarren zatian: Juan Ajuriaguerra
(1903-1978) eta Xabier Arzalluz. Gaurko aitzindariak, besteak
beste, Josu Jon Imaz eta Joseba Egibar dira. Alderdiaren
presidentea Iñigo Urkullu da. Eusko Alkartasuna (EA) Carlos
Garaikoetxeak fundatu zuen 1986an, EAJtik banandu ondoren.
ETAko aitzindari enblematikoak izan ziren: Xabi Etxebarrieta –liskar
batean hil zen Tolosan, 1968an-, Eduardo Moreno Bergareche,
“Pertur” -1976an erail zuten eta gaur egun ere argitzeke dago
auzia-, Jose Miguel Beñaran “Argala” –GALek erail zuen 1978aneta
Txomin Iturbe (1943-1987). Ezker abertzaleen aitzindariak
Rafa Diez Usabiaga eta Arnaldo Otegi eta Patxi Zabaleta dira.
Mario Onaindia (1948-2003) eta Juan Mari Bandres Euskadiko
Ezkerreko buruak izan ziren. Lehenengoa, gero, PSE-EEko
aitzindariak izan ziren.
Ramon Ormazabal (1910-1982). PCE-EPKko aitzindaria izan zen
eta Javier Madrazo Izquierda Unida-Ezker Batuako burua da.
Txus Viana. Desagertutako UCDko buru izan zen, eta Marcelino
Oreja eta Jaime Mayor Oreja UCDkoak eta euskal PPkoak izan dira.
Jesus Aizpun (1928-1999) eta Jaime Ignacio del Burgo UPNko buruak
izan dira. Miguel Sanz (UPN) Nafarroako Gobernuko Presidentea da.
Kirolean, honako hauek dira esanguratsuenak: ziklismoan,
Miguel Indurain (Frantziako Tourra bost aldiz irabazi zuen) eta
Joane Somarriba txapelduna; boxeoan, Paulino Uzkudun (1899-
1985) eta Jose Manuel Ibar “Urtain” (1943-1992) Europako
txapeldunak; mendigoizaleei dagokienez, Juanito Oiarzabal
(zortzi milako 14 mendi), Martín Zabaleta (Everestera igo zuen
lehen Hegoaldeko euskalduna), Felix eta Alberto Iñurrategi
anaiak (Felix hil zenean, 2000. urtean, zortzi mila metroko 12
mendi igota zeuzkaten), Edurne Pasaban (zortzi milakoak igo
zituen lehenbiziko emakumea), Josune Bereziartu edo Patxi
Usobiaga (munduko txapelduna 2006an eta 2007an); futbolean,
Telmo Zarraonaindia “Zarra” (Mungia, 1921-2006) eta Jose
Anjel Iribar; pilotan, Julian Retegi; maratoian, Martín Fiz eta
gimnasia olinpikoan, Almudena Cid.
XX. mendeko pertsonaia guztiak ez dira demokrazia garaian
bizi. Adibidez, Julio Ruiz de Alda lizarratarrak Atlantikoaren
Hegoaldea (10.000 kilometro) zeharkatu zuen Plus Ultra
hegazkinaren balentrian parte hartzegatik zen ospetsua, baina
Falange Española-ren fundatzaile ere izan zen, fusilatuta hil zen
1936an. Frankoren Erregimeneko beste pertsonaia esanguratsuak
honako hauek dira: José Luis Arrese falangista eta gero
politikari eraginkorrak izango ziren Bilboko Alkate falangistak
Jose Maria Areilza eta Jose Felix de Lequerica; Rafael García
Serranok Francisco Franco Sari Nazionala irabazi zuen 1943an,
La fiel infanteria lanarekin (gero pelikula egin zen). Erlijiotsuei
dagokienez, Justo Perez de Urbel “Valle de los Caídos-eko”
abade izan zen eta Zacarías de Vizcarra (Abadiño, 1879-1963)
“hispanitatearen” propagandista izan zen eta, besteak beste,
Vasconia españolísima izeneko lana idatzi zuen.
Eredugarri ez diren pertsonaiak ere badaude: piratak (Jean Lafitte,
Joachim Larreguy, Johanes Suhigaraychipy), beltz-tratulariak
(Jean Baptiste Ducasse, XVII. mendean–; Miguel Uriarte, XVIII.
mendean), esklabistak (Julian Zulueta) edo torturatzaileak
(Meliton Manzanas, ETAk hildakoa 1968an).
Euskal herritarren ondoko ospetsuak izan dira Francisco de
Vitoria (1484-1546), teologoa eta nazioarteko zuzenbidearen
aitzindaria; Simón Bolivar, Amerikako askatzailea eta bere kidea
zen Rafael Urdaneta, eta munduan euskaldunek duten prestigioan
zerikusi izan duten betse hainbeste. Baina ondoko batzuen lana
ez da harro egoteko modukoa. Adibidez, Juan María Bordaberry
Uruguayko diktadorea izan zen eta Augusto Pinochet Ugartek
Salvador Allenderen (Txilera XVII. Mendean joandako euskaldunen
ondokoa hau ere) gobernu legitimoa eraitsi zuen 1973an.
Ignacio Ellacuria jesuita.
Miguel Indurain Frantziako Tourreko
liderraren maillot horiarekin.