Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net

Euskadin, bi unibertsitate pribatu daude. Deustuko Unibertsitatea
(jesuitena) da historikoena (1886) eta XX. mendean eliteak
prestatzeaz arduratu da. 9 fakultate, 16.000 ikasle eta 600
irakasle ditu. Aldaketa handiak izan dira azken hogeita hamar
urteetan. Mondragon Unibertsitatea (sistema kooperatiboaren
ekimena) berriena da eta, bereziki, teknikaren eta enpresaren
munduarekin lotuta dago.
Nafarroan, bi unibertsitate daude: Nafarroako Unibertsitate
Publikoa eta tradiziozko “Universidad de Navarra” pribatua
(Opus Dei-rena). Azken honek Fakultate bat du Donostian.
EHU, Leioako Campusa. (Bizkaia).
Iparraldean ez dago bertako unibertsitaterik –aldarrikapenetako
bat da–, beste unibertsitate batzuetako ingeniaritzako, zientzietako
eta zuzenbideko ordezkaritzak baino ez daude.
Dena den, lehenago egon izan ziren goi-mailako ikaskuntzak
ematen zituzten zentroak. Iratxeko Filosofia eta Teologiako
Unibertsitate beneditarra (XVI. mendearen amaieratik 1824ra)
eta Iruñeko Santiago Unibertsitatea, domingotarrena. Halaber,
Oñatiko Unibertsitatea, 1540an sortu zen “Sancti Spiritus
Universitas” izenarekin. Zuzenbide, Teologia eta Medikuntza
ikasketak ematen ziren bertan.
Euskalerriaren Adiskideen Elkartea (RSBAP), Peñafloridako Kondeak
bere etxean, gaur egun zaharberrituta dagoen Azkoitiko Insausti
jauregian egin ohi zituen tertulien ondorioz sortu zen. Egoera sozial
eta ekonomikoa aprobetxatuz, Europan zehar bidaiak egin zituzten
pertsonak ziren. Beste herrialdeetako industria- eta kultura-maila
ezagutzen zituzten eta atsekabetuta sentitzen ziren, XVII. mendean,
gogoko zuten Euskal Herrian zegoen panorama zela eta. Bergaran
sortu zen 1765ean. Garaiko erreformista nagusietako batzuk
elkartekideak ziren: Olavide, Arriquivar, Ibañez de la Rentería...
Elkartea, hasieratik, hezkuntza kulturalaz, zientifikoaz eta
moralaz arduratu zen, eta “Bergarako errege Mintegia” sortu
zuten (1776-1796). Horretarako, lehen mailako zenbait irakasle
europar (Proust, Chavaneau, Brisseau) eta Euskal Herrikoak
(Elhuyar, Erro, Mas, Samaniego, Santibáñez, Foronda) aritu ziren
eta Europa osoan ospetsuak izan ziren. Mintegian, lehenbiziko
aldiz platina urtu zuten, altzairuak landu zituzten, burdinoletako
teknikak hobetu zituzten, eta wolframioa isolatzea lortu zuten.
Gaur egun, zenbait argitalpen egiten ditu, besteak beste RSBAP
eta Egan aldizkariak. Egoitza Insausti Jauregian dago.
Sociedad Económica Tudelana de Amigos del País deritzona
(1773). San Adriango Markesak fundatu zuen eta antzeko eginkizuna
zuen Nafarroako hegoaldean (errepideak, ubideak...).
Eusko Ikaskuntza (EI). Arabako, Bizkaiko, Gipuzkoako eta
Nafarroako Diputazioen eskaerari erantzunez, 1918an sortutako
erakunde zientifikoa da. Elkartearen helburua euskal kulturaren
berpizkundea iraunkor bihurtzeaz, bateratzeaz eta zuzentzeaz
arduratzen den elkartea sustatzea eta elkarte horretan, euskal
kultura sustatzeaz interesatuta dauden guztiak onartzea.
Debekatuta egon zen frankismoan, 1936tik 1976ra. 1976an etapa
berria hasi zen. Ia hiru mila bazkide ditu. Ikerketarekin batera, beste
funtsezko jarduera hezkuntza da (Jakitez programa...). Aldizka,
gaurkotasuneko gaiei buruzko Kongresuak egin ohi dituzte.
Urtean, berrogei bat liburu argitaratzen dituzte: Saileko Koadernoak,
RIEV (Eusko Ikaskuntzaren Nazioarteko Aldizkaria), Julio Urkijok
1907an sortutakoa, eta beste bilduma batzuk, besteak beste, Asmoz
ta Jakitez hileroko aldizkaria, eta aldizkari elektronikoa; Euskonews
& Media, euskonews.com web-ean.
67
Deustuko Unibertsitatea.
Bilbo.
Sortu den azken unibertsitatea
Mondragon Unibertsitatea da, kooperatibek
sustatutakoa. Arrasate (Gipuzkoa).