Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net

XIX-XX. mendeak
Mende horietan, estilo asko bildu ziren; adibidez, neogotikoa:
Gatikako Butroeko Gaztelua eta joera frantseseko Arteagako
gaztelua, Antoine Abbadieren gaztelua Hendaian edo Gasteizeko
Katedral Berria.
Hainbat eraikin zibiletan eklektizismoa nabaritzen da, batzuetan
Erdi Aroko joera berrituarekin Donostian, Udaletxea –lehen
kasinoa zen–, Victoria Eugenia Antzokia, eta Maria Cristina
Frank O. Gerhy-ren Guggenheim Museoa, Bilbok
azken urteotan izan duen aldaketaren elementu
sinboliko bihurtu da.
Hotela; Leioan Artaza Jauregia; Bilbon, Arriaga Antzokia,
Udaletxea, Sociedad Bilbaina (1839), Foru-Jauregia eta Chavarri
jauregia; Iruñean, Foruen Monumentua; eta Gasteizen, Arte
Ederretako Museoa.
Korronte elitistei jarraiki, XIX. mendean, hiriguneetako zabalguneak
egin ziren. Geroago, urbanismo higienista sortuko zen; horren
adibide dira, XX. mendearen lehen hamarkadan, Bilbon, Irala
Barriko txalet merkeak eta Solokoetxeko etxe merkeak egin ziren.
XX. mendearen hasieran, “neovasco” izeneko bertako estiloa
sortzeko saiakuntza egin zen; adierazgarriak dira Atxuriko Trengeltokia
edo Neguriko jauregitxoak. Garai horretako arkitekto
esanguratsuenak, besteak beste, honako hauek dira: Manuel
Smith, Pedro Guimón, Diego Basterra, Ricardo Bastida, Emiliano
Amann edo Sekundino Zuazo.
Modernismoari dagokionez, lan-kopuru handirik ez dago, baina
esanguratsuak dira, Portugalete eta Getxo batzen dituen eta
2006an Gizadiaren Ondare izendatu zuten Bizkaiko Zubia (Zubi
Esekia) Alberto de Palaciok eraikitakoa; edo Konkordiako Trengeltokia
(Seberiano Achucarro, 1898), Campos Antzokia, denak
Bilbon; edota Miarritzeko Udal Kasinoa (1901), art deco estilokoa.
1920-30 hamarkadetan, Le Corbusier-engandik deribatutako
korronte arrazionalistak dira nagusi. Eraikuntza-material
modernoak erabiltzen ohi zituzten, gizarte-premiei erantzuteko.
Eraikuntza zibilen adibide asko daude: Pedro Ispizuak, Bilbon,
Erriberako Merkatua, eta Luis Briñas eskola egin zituen; Manuel
Galindez-ek Bilboko “La Equitativa” egin zuen; Jose Manuel
Aizpurua arkitektoak Donostiako Klub Nautikoa diseinatu zuen.
50eko hamarkadan, garrantzi historiko eta artistiko handia duen
artelana eraikitzen hasi zen, hots: Arantzazuko Andre Mariaren
Baseliza. Arkitektoa Francisco Javier Sainz de Oiza izan zen eta
garaiko abangoardiako artistek parte hartu zuten, besteak beste,
Oteitza eta Chillida, Lucio Muñoz eta Basterretxea; pentsaera
tradizionaleko zenbaitzuek kritikatu egin zuten artiston lana.
Horrela, amaiera duina eman zitzaion Gipuzkoako Patroiaren
Baselizaren historia gorabeheratsuari.
Hirurogeiko hamarkadan, aipagarriak dira Peña Ganchegui-k
Gasteizen egin zituen Foruen Plazaren eta San Frantziskoren
elizaren proiektuak. Azken urteetan, oso esanguratsuak dira
xede anitzeko eraikinak: Gasteizeko Europa jauregia, Bilboko
Guggenheim Museoa –Frank O. Gehry-k egindakoa–; Donostiako
Kursaal Erakusketa eta Batzarretarako Jauregia –Rafael Moneoren
lana–, Bilboko Euskalduna Jauregia eta Iruñeko “El Baluarte”
izeneko Batzarretarako Jauregia eta Auditorioa.
51
Donostiako Real Club Nautico,
Jose Manuel Aizpuruaren lana.
Arantzazuko santutegia (Gipuzkoa)
Francisco J. Sainz de Oizarena.
Gasteizko Foruen Plaza, Luis Peña
Gantxegirena.