Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net

7.1.3. Arkitektura
49
Ondarea izateaz gain, artea ere bada, arte-adierazpen garrantzitsuenetakoa,
alegia.
Antzinaroko arkitektura
Euskal Herriko geografia osoan zehar monumentu megalitiko
ugari daude: dolmenak, menhirrak, tumuluak eta cromlechak.
Brontze Aroaren amaieran eta Burdin Aroan, kastroak eraiki
zituzten hainbat kokagunetan. Kastroak hesiz gotortutako
herrixkak ziren eta harrizko eta pezozko etxez inguratutako
kaleak zituzten. Esanguratsuena, La Hoya deritzona, Biasterin
dago, Arabako Errioxan.
Erromanikoa baino lehenagoko arkitektura
La Hoya herrizkan jendea bizi zen
K.a. XIII-II. mendeetan.
Laguardia (Araba).
Erromatarren aztarnak honako toki hauetan daude: Araban, Iruña
Okan, Veleia (kastro zahar baten gainean); Nafarroan, Andelos
eta Lodosako akueduktua; kostaldean, Oiasso –Irun- (minerala
ateratzeko portua), eta Forua (burdina urtzeko erabiltzen ziren
labeak dude, elkartrukerako zentroak edo forumak ziren aldetik).
Arte bisigotikoa urria da (Faidoko eremutarren kobak Gobiaranen),
prerromaniko edo erromaniko primitibo garrantzitsuena
Nafarroan dago (Leireko Monasterioan –kriptan eta absidean,
lehen dinastietako Nafarroako Erregeen gorpuzkiak daude– eta
Aralarko San Migelen). Musulmanen garaian, garrantzitsuenak
Tuterako Meskita Nagusia izan zenaren aztarnak dira. Izan ere,
barrokoa baino lehenagoko arkitekturarik garrantzitsuena, batez
ere Nafarroan, eta Iparraldean dago, bai garapenari dagokionez,
bai Santiago Bidearen eraginez.
Arte erromanikoa, gotikoa eta errenazentista
Santa Graziko eliza erromanikoa
(Zuberoa).
Arte erromanikoa Santiago Bidean zehar sakabanatuta dago.
Iparraldean, aipagarriena, Santa Graziko eliza da (Zuberoan),
abside hirukoitzarekin. Nafarroan, lagin asko daude; aipagarrienak
honako hauek dira: Leireko Monasterioko “Speciosa” izeneko
atea; hasieran zistertarra zen XII. mendeko Zangotzako Santa
Maria; Aralarreko San Migel santutegia; Eunateko planta; Tuterako
Katedraleko ogiba-erromanikoa eta beste lanada-eliza asko,
bereziki, Artariaingoa.
Meskita nagusiaren gainean eraikitako Tuterako
katedral erromaniko-ogibalaren tinpanoa (Nafarroa).
Araban, Estibalitzeko Santutegiko kanpoko aldea, gurutzadurakapitelak
eta amabirjinaren tailua eta Armentiako San Prudentzioko
basilikako absidea dira esanguratsuenak. Bizkaian, Galdakaoko Andre
Mari elizako ataria, kapitela eta dekorazioa eta 1175eko Bakioko
San Pelaio baseliza. Gipuzkoan, erromanikoko aztarnak daude
Idiazabalgo elizan edo Zumarragoko Antiguako Amaren ermitan.