Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net

74
Sabino Arana Goiri kartzelan egin
zuen aldietako batean.
Indalecio Prieto.
Dolores Ibarruri “Pasionaria”.
Kosme Damian Txurruka. Mutrikun jaio zen (1761). Almirantea
eta kartografo iaioa zen, eta Trafalgarreko batailan hil zen
Ingalaterrako Itsas Armadaren aurka borrokatzen.
Tomas (1788-1835) eta Manuel Antonio Zumalakarregi (1773-
1846) anaiak. Biografia desberdinak dituzte. Tomas, Ormaiztegin
jaio zen eta Karlisten armadako jenerala izan zen Lehen Karlistadan.
Gerrilla-taktika erabili zuen, eta, Durangon Esparteroren aurka
nagusitu ondoren larri zauritu zuten Bilboko setioan. Manuel, beste
anaia, ordea, liberala izan zen eta Espainiako Lehen Konstituzioa
(“la pepa”) eratu zuten Kadizko Gorteetan parte hartu zuen (1812).
Justizia Ministro izendatu zuten, 1842an.
Francisco Javier Mina (Idozin, 1789-México, 1817). Espoz y
Minaren iloba zen. frantsesen aurka aritu ziren gerrillari-taldeen
buru izan zen eta, gerora, Mexikoren independentziaren alde
borrokatu zuen, eta bertan hil zen exekutatuta.
Antoine dʼAbaddie (1810-1897). Hizkuntzalari aberats honek
Etiopia esploratu zuen. Gero, euskara ikertzeari ekin zion eta
elkarren segidako Lore-jokoak antolatu zituen. Familiaren
lurretan, “Abbadie” gaztelua eraiki zuen Lapurdin. Gaztelua,
gaur egun, Frantziako Zientzia Akademiaren egoitza da. Abbadie
akademia horretako lehendakari izan zen.
Manuel Iradier. Gasteizen jaio zen (1854-1911). Esploratzailea
izan zen Ginean, eta zenbait bidaia-liburu idatzi zituen.
Sabino Arana (Bilbo, 1865-1903). Euskara aztertzeaz gain
(Etimologías Vascas, Pliegos euskerófilos), 1892an, Bizkaya por su
independencia, argiaratu zuen. 1895ean Eusko Alderdi Jeltzalea
sortu zuen, “euzkaldunen aberria Euzkadi da” ideian oinarrituta.
Pertsonaia erabakigarria izan da azken mendeko euskal historian.
María de Maeztu Withney (Gasteiz, 1882- Buenos Aires, 1948).
Bizitza osoa emakumeak hezkuntzan parte hartzeko eskubideberdintasunaren
alde borrokatu zuen. 1915ean, Madilen,
“Residencia Internacional de Señoritas” deritzona fundatu zuen.
Indalecio Prieto (1883-1962). Kazetaria eta politikoa zen.
Agintari sozialista izan zen XX. mendearen lehen zatiaz geroztik,
eta diputatu eta Espainiako Gobernuaren ministroa izan zen
zenbait aldiz. Sozialismoaren sektore berritzailearen aitzindari
izan zen. Lehenago, Facundo Perezagua Bizkaiko sozialismoaren
fundatzailearen aurka aritu zen. Atzerriratuta zegoen garaian,
sozialismo espainolaren agintari nagusietako bat izan zen.
Manu Robles-Arangiz (Begoña, 1884-Lapurdi, 1982). Gerora ELA
sindikatua izango zen Solidaridad de Obreros Vascos fundatu zuen.
Manuel Irujo (Lizarra, 1892-Pamplona, 1981). Diputatu nazionalista
eta ministroa izan zen Errepublikako Gobernuetan (1936-
37). Atzerriko Errepublikako Gobernuko kidea ere izan zen.
Demokrazia garaian, Nafarroako senatari eta foru-diputatu izan
zen. Instituciones jurídicas vascas eta La comunidad ibérica de
naciones izeneko liburuak idatzi zituen.
Dolores Ibarruri «Pasionaria» (Gallarta, 1895-Madril, 1989).
Langile-burua eta Espainiako Alderdi Komunistaren idazkari
nagusia (1960ra arte) eta Internazional Komunistaren lehendakaria
izan zen. Diputatu izan zen 1936an eta 1977an. Langileklaseen
mitoa izan zen. Gerra Zibilean, berak asmatutako “No
pasarán” goiburuarekin, Frankoren tropen aurkako Madrilgo
Erresistentziaren ikur bihurtu zen.
Jesus Maria Leizaola (Donostia, 1896-1989). II. Errepublikako
Gorteetako diputatu eta Eusko Jaurlaritzako kide izan zen eta
Jaurlaritzaren Defentsa Batzordearen arduraduna Gerra Zibilean
(1936-37). Erbesteko Gobernuaren lehendakaria izan zen, Agirre
hil ondoren (1960). 1980an Euskadira itzuli zen eta parlamentari
hautatu zuten. Horrez gain, intelektuala eta Euskaltzaindiko kide
ere izan zen.
Jose Antonio Agirre Lecube, lehenbiziko Eusko
Jaurlaritza eratu zen egintzan (1936).