Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net
Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net
Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
7.2 <strong>Euskal</strong> literatura<br />
Euskaraz zein erdaraz egindako euskal literatura dago.<br />
7.2.1. Euskaraz egindako euskal literatura<br />
XVI. mendera arte ez dago idatzizko literaturaren frogarik.<br />
Idatzizkoaren lekua ahozko literaturak bete zuen. Ahozko<br />
literatura, gaur egun ere, garrantzitsua da <strong>Euskal</strong> <strong>Herria</strong>n, batez<br />
ere, Pastoralaren, euskal herri-kanten eta bertsolaritzaren bidez.<br />
Bertsolarien saioa.<br />
Bertsolaritza<br />
Bertsolaritza bertso eta hizketa bereziak erabilita egindako ahozko<br />
poesia da. Dirudienez, XV. mendean sortu zen. Ekitaldiak kantatuta<br />
egiten dira, adin guztietako jendearen aurrean. Etorria (bat-batean<br />
jarduteko gaitasuna) eta doinua ezinbestekoak dira. Bertsolariek<br />
unean uneko gizarte-ingurunearekin zerikusia duten gaiak<br />
hautatzen dituzte eta zentzudun bertsotan adierazi ohi dituzte.<br />
XIX. mendeko bertsolaritza erabakigarria izan zen, zeren<br />
ahozko literaturaren altxor bihurtu baitzen. Foruak galtzea,<br />
gerra, herrimina eta maitasuna ziren, garai hartan, gai nagusiak.<br />
Bertsolari eta ahozko poeta garrantzitsuenak honako hauek<br />
dira: Indalezio Bizkarrondo “Bilintx”, Jose Maria Iparragirre<br />
(“Gernikako Arbola” euskal herri-ereserkia betikotu zuen koblakari<br />
eta bidaiari foruzalea), Pierre Topet, “Etxahun” eta “Xenpelar”.<br />
Bigarren Karlistadaren eta bertsolaritza modernoaren hasiera<br />
(1876-1935) bitarteko trantsizio-aldiari Berpizkundea deitu ohi<br />
zaio. Denbora-aldi horretan, bertsolari garrantzitsuak sortu<br />
ziren: “Udarregi”, “Txirrita” edo “Urretxindorra” eta haien<br />
lekukoa hartu zutenak: “Basarri”, “Uztapide”, Xalbador,<br />
Mattin eta “Lazkao Txiki” (oso ospetsua izan zen bere gatz<br />
eta umoregatik).<br />
Gaur egungo bertsolaritza hirurogeiko hamarkadaren azken<br />
urteetan hasi zen (gizarte-nahaste handiko garaia <strong>Euskadi</strong>n).<br />
Bertsolaritza eta herri-kantak kultura eta askatasuna<br />
defendatzeko baliabide bihurtu ziren. Jon Lopategik eta Jon<br />
Azpillagak osatzen zuten bikotea garrantzitsua izan zen balio<br />
eta konpromiso politikoari dagokionez.<br />
Garatzen diren gaiak, neurriak eta doinuak ugari direnez,<br />
poliki-poliki, arte kultu bihurtu da. Xabier Amuriza<br />
izan zen aitzindarietako bat. Horren ostean,<br />
Sebastián Lizaso, Anjel Peñagarikano, Mikel<br />
Mendizabal, Jon Sarasua, Eguzkitze, eta abar<br />
etorri ziren. Emakumeek gero eta gehiago parte<br />
hartzen dute; aipagarriena Maialen Lujanbio da,<br />
2001eko txapelketan txapeldunorde izan zen.<br />
Andoni Egaña da gaur egungo txapelduna, eta<br />
poesia kultua, originala eta ironikoa egiten du.<br />
Gaur egun, bertsolariek 1.200 bat ekitaldi egin<br />
ohi dituzte urtean. Bazkalosteko ekitaldi asko<br />
daude, baina garrantzitsuenak lehiaketak dira,<br />
ekitaldi nagusia 4 urtetik behin egiten den<br />
<strong>Euskal</strong> Herriko Txapelketa da. Gaur egun ehun<br />
bat “eskola” daude, ikastetxe eta herrietan (ia<br />
mila ikasle ari dira), eta aisialdiko zaletasuna<br />
izateaz gain, bertsolari berriak ateratzeko<br />
harrobia ere bada.<br />
53<br />
Gernikako Arbola ereserkia egin zuen<br />
Jose Maria Iparragirre koblakariaren<br />
erretratua.<br />
Gernika (Bizkaia).
Change language