Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net
Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net
Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
50<br />
Loiola santutegia.<br />
Azkoitia (Gipuzkoa).<br />
Konstituzioaren Plaza.<br />
Donostia.<br />
Arte gotikoa goiztiarra izan zen Nafarroan eta Iparraldean<br />
(Baionako Katedrala) eta berantiarragoa da (XV. mendearen<br />
amaiera eta XVI. mendearen hasiera), baina garrantzitsuagoa da<br />
gainerako herrialdeetan, hiribilduen fundazioen garaikoa, alegia.<br />
Nafarroan, esanguratsuenak honako hauek dira: Orreagako ospitaleostatua<br />
(Antso Indartsuaren mausoleoa –1234– bertan dago); Iruñeko<br />
Andre Mariren Katedrala: hasieran –1127–, erromanikoa eta gero<br />
–1394–, gotikoa; bertan dago Karlos III.aren eta Leonorren panteoia.<br />
Araban, gotiko erlijiotsuaren eta zibilaren lagin ugari daude.<br />
Esanguratsuak dira Gasteizko Andre Mariren Katedrala, XIII. mendekoa<br />
(gaur egun zaharberritzen ari da, teknologia berriak erabiliz), Gasteizko<br />
Andre Maria eta Biasteriko, Aguraingo eta Kanpezuko elizak.<br />
Bizkaian, Bilboko Santiago Katedralaz gain (Aingeruaren Atea<br />
eta klaustro gotiko isabelinoa –Gueñeseko Andre Mari elizako<br />
Eguzkiaren Atariaren antzekoa–), aipagarriak dira Bilboko San<br />
Anton eliza eta Begoñako Andre Mariaren Santutegia (gotiko<br />
berantiarra da eta Bizkaiko patroia den Begoñako Amaren<br />
egoitza da). Halaber, estilo gotikoko beste hainbat eliza daude:<br />
Balmasedako San Seberino eta do<strong>net</strong>sitako Andre Mariaren elizak,<br />
Lekeition (gotiko flamigeroko erretaula bikaina dauka), Ondarroan,<br />
Urduñan edo Gernikan. Gipuzkoan, elizarik esanguratsuenak,<br />
besteak beste, Debako Andre Maria, Donostiako San Bizente eta<br />
Hondarribiko Andre Maria dira.<br />
Arkitekturari zibilari dagokionez, aipagarriak dira: Oliteko Jauregi<br />
berria (Karlos III. eta Bianako Printzea bertan bizi izan ziren),<br />
Zarautzeko Dorre Luzea eta Arabako gotiko zibil oparoa (Aiaratarren<br />
Multzoa, Kexanan, XIII. mendekoa Mendozako dorrea –Gasteizetik<br />
hurbil–; Gasteizeko Portaloia, Otxanda Anderearen Dorrea –gaur<br />
Natura Zientzien Museoa da–, Andatarren dorrea eta Kordoi Etxea).<br />
Bizkaian, Salazartarren Muñatones gaztelua eta hainbat dorretxe<br />
(Zamudiokoa, Mungiako Bilella, Abadiñoko Muntxaraz, Erandioko<br />
Martiartu, Abellanedako Juntetxea, Gordexolako Oxirando), batzuek<br />
goiko aldea kenduta dute Enrike IV.aren aginduz. Erzilla dorretxea<br />
Bermeoko portuan dago eta gaur egun Arrantzaleen museoa da.<br />
Harginen belaunaldi garrantzitsuarekin batera, XVI. mendearen<br />
hasieran, platereskoa zen nagusi eta gotikoaren gainean jartzen<br />
zen azken aldian. Platereskoaren aztarna oso onak daude.<br />
Gipuzkoan eraikin bikainak daude (Oñatiko Unibertsitatea<br />
–1540– eta San Telmo komentua Donostian). Bizkaian, Ziortzako<br />
kolegiatako klaustroa eta Bilboko Begoñako ataria; Araban, Goiuriko,<br />
Montehermoso eta Bendaña jauregiak, Gasteizen. Eta Nafarroan,<br />
Iratxeko Monasterioa edo Iruñeko Gotorlekuko bost bastioiak.<br />
XVI. mendearen bigarren zatian, platereskoa bilakatu egin zen eta<br />
euskal gotikoa deritzona eta errenazentista sortu zen. Adibide<br />
gisa, aipagarrienak, Bergarako San Pedro eta Irungo Junkal.<br />
Iparraldean, gotikoa errenazentistarekin nahastuta mantendu zen,<br />
jauregietan (Elizabea gaztelua) edo Zuberoako zenbait elizatako<br />
kanpandorre hirukoiztarretan –hiru erpinekoetan– (Goteinekoa)<br />
edo Iruñeko Gotorlekuan ikus daitekeenez.<br />
Arkitektura barrokoa eta neoklasikoa<br />
XVII. mendeaz geroztik, XVII. mende bete-beteraino barrokoa<br />
da nagusi. Barrokoaren ezaugarri nagusiak lerro kurbatuak eta<br />
apaindura ugariak dira. Iruñea eta Baiona garai horretan urbanizatu<br />
ziren. Iparraldean berariazko estiloa sortu zen (adibidez, Donibane<br />
Lohizuneko nabe bakarra eta kanpandorre hirukoitza). Gipuzkoan,<br />
aipagarrienak Loiolako Santutegi bikaina eta Donostiako Koruko<br />
Amaren eliza dira. Bilbon, Donibane eta Bariko San Nikolasen<br />
elizak. Araban, Aguraingo San Joan eliza, Gasteizeko San Migel<br />
elizako eta Morelako Andre Mariaren elizako erretaulak. Nafarroan,<br />
Tuterako katedraleko Santa Anaren kapera.<br />
XVIII. mendearen amaieran eta XIX. mendean zehar forma<br />
klasikoetara itzuli zen eta funtzionaltasuna zen nagusi. Zenbait<br />
arkitekto hemendik ibili ziren eta aztarna garrantzitsuak utzi<br />
zituzten: Ventura Rodríguez (Noaingo akueduktua, Iruñeko<br />
katedraleko fatxada) edo Silvestre Perez (Bermeoko Andre Maria,<br />
Donostiako, Durangoko edo Bermeoko udaletxeak).<br />
XVII-XVIII. mendeetako urbanismoari dagokionez, kalitate<br />
handikoak dira hiriburuetako Plaza Berriak. Arkitektura<br />
neoklasikoaren lagin onak dira Gasteizeko Plaza Berria<br />
–Justo Antonio Olagibelek egindakoa–, Diputazioko Jauregia,<br />
Arkupeak eta Espainiako Plazak osatzen duten multzoa;<br />
Donostiako Diputazioko jauregia<br />
eta Konstituzio Plaza; Bilboko<br />
Plaza Barria eta Gernikako<br />
Juntetxea; Iruñean, Andre<br />
Mariaren katedralaren fatxada<br />
eta Nafarroako Jauregia.<br />
Gasteizko katedral gotikoa<br />
zaharberritzeko “Abierto<br />
por obras” izeneko<br />
programa erreferentzia<br />
izan da nazioartean,<br />
teknika abangoardistak<br />
erabiltzeagatik, bai<br />
zaharberritzean, bai<br />
bisiten egituraketan.
Change language