Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net

esteko kopuru metatuari dagokionez, Tele 5 da nagusi (720.000),
eta ondoren, ETB2 (625.000). Euskarazko ETB1en ikus-entzuleen
batez besteko kopuru metatua 186.000koa da. Telebista lokalei
edo probintzialei dagokienez, besteak beste, Tele Bilbo, Canal
Bizkaia, Bilbovision, Tele Donosti, Localia, Canal Gasteiz edo
Goiena dira esanguratsuenak. Denen artean, guztira, 185.000
ikus-entzule dituzte. Nafarroan, Canal 4 eta Canal 6 kateak kate
pribatu autonomiko pribatuak dira TDT lizentziarekin.
Halaber, Euskaltel euskal telekomunikazio-antolatzaileak
kudeatzen duen kable bidezko sarea ere badago. Interneterako
sarbideei dagokienez, 2006an, biztanleen % 50ak erabili zuen,
beti ere, 14 urtetik gora erabiltzaileak kontuan hartuta.
Nafarroan, telebistari dagokionez, ikus-entzuleen batez
besteko metatuaren datuak 2006an –CIES-en inkestaren
arabera– honako hau izan ziren: Tele5, 191.000; TVE 1, 169.000;
Antena3, 181.000; ETB2, 83.000; La 2, 40.000; Canal 6,
25.000; Canal4, 30.000; ETB1, 27.000; Cuatro, 40.000; Canal+,
13.000. TVE-ren bi kateak dira nagusi (209.000) eta ondoren,
orotariko beste bi kateak. ETB-ren (Euskadiko Autonomia
Erkidegoko antolatzaile publikoaren) bi kateek 112.000 ikusentzule
dituzte, eta laugarren garrantzitsuena da guztizko ikusentzuleen
kopuruari dagokionez, Nafarroako bi kate pribatuena
baino askoz handiagoa.
8.6.5. Euskara eta komunikazioa
Urria bada ere, euskarak badu nolabaiteko presentzia prentsan
(egunero argitaratzen diren aleen %3 –Berria eta herrietako
egunkariak-), irratian (Euskadin, ikus-entzuleen % 10 inguru
du, eta ikus-entzuleen kopuru metatua 200.000koa da). Irratieskaintza
mugatua da (Euskadi Irratia eta, gazteentzako Euskadi
Gaztea –EITB-renak biak– eta beste irrati pribatu –Herri Irratia,
Bizkaia Irratia…- edo elkarte-irrati txiki batzuk). Frekuentzia
Modulazioko (FM-ko) irrati pribatuen eskaintza urria da: ez dira
saioen % 3ra iristen.
Telebistari dagokionez, telebista-kate lokal batzuez aparte
(Goiena...), ETB 1ek baino ez du euskararen premia betetzen.
Guztien artean, ikus-entzuleen % 6-7 inguru hartzen dute.
Euskararen presentzia komunikabideetan, ezagutzen dena
eta erabiltzen dena baino askoz ere txikiagoa da. Merkatuak
diskriminatu egiten du, zeren komunikabideetan gaztelania,
hau da, gizarte osoak dakien duen hizkuntza, erabiltzeko joera
baitago. Euskara gehiago erabili ohi da, ordea, aldizkari eta telebista
lokaletan. Oreka lortzen laguntzeko, TDT lokalari buruzko dekretuak
lehentasuna ematen die, kuoten politikan, euskarazko kanalei.
8.7. Saiogileak, zientzialariak eta
pertsonaia historikoak
Zenbait pertsonak aztarna utzi dute kultura kolektiboan, Euskal
Herritik kanpo ere.
8.7.1. Saiogileak eta zientzialariak
Martin Azpilikueta (Barasoain, 1492-1586). Domingotarra zen eta
Baztaneko Agromondarren familiakoa. Doctor Navarrus goitizena
zuen eta garai hartako intelektualik garrantzitsuenetako bat izan zen.
Felipe II.aren aholkulari izan zen. Moralista –maileguak interesekin
itzultzearen zilegitasuna defendatu zuen–, jurista eta ekonomialaria
izan zen, eta, horrez gain, Xabierko Frantziskoren osaba zen.
Halaber, historiografia-ekarpen goiztiarra ere egon zen: Esteban
Garibay. Arrasaten jaio zen 1566an. Compendio Historial de España
izeneko lana idatzi zuen. Baina ikerketa goiztiarrak Nafarroan izan
ziren. Carlos Bianako Printzeak Nafarroako monarkiari buruz
ikertu zuen, Pedro Agramontarrak ere historiografia idatzi zuen,
eta Jose Moret-ek (XVII. mendea) Anales del Reyno de Navarra
idatzi zuen. Juan Huarte de San Juan-ek psikologia praktikoari
buruzko Examen de Ingenios izeneko lana idatzi zuen.
Fausto eta Joan Jose Elhuyar anaiak mineralogistak izan ziren
XVIII. mendean. Bata Mexikoko meatzeen zuzendaria izan zen eta,
gerora, Espainiako ministroa, eta, besteak, wolframio kimikoki
isolatzea lortu zuen eta merkurioaren, zilarraren eta platinoaren
tratamenduak aztertu zituen.
Jose Agustin Ibañez de la Renteria (Bilbo, 1750–Lekeitio, 1826)
ilustratuak, konstituzionalismoa, botere politikoaren banaketa,
hiritarren ideia, Estatu mugatua edota udal askatasunak defendatu
zituen. Discursos eta Memorial Historico (1798) izeneko lanak
idatzi zituen; azken horretan, frantsesen aurkako gerran izan
zuen eskarmentua kontatu zuen.
Nicolas Arriquivar ilustratu bilbotarra baino lehen, ospetsua izan
zen ekonomian, Jeronimo Ustariz nafarra, Teoria y práctica de
Comercio y Marina izeneko lanarekin. Geografo eta politiko ospetsua
izan zen Pascual Madoz (Iruñea, 1806–Genoa, 1870). Liberala zen
eta desamortizazioetako baten buru izan zen. 16 liburuz osatutako
Diccionario Geográfico de España lan zehatza argitaratu zuen.
Santiago Ramon y Cajal Nafarroan jaio zen, Petilla de Aragón
herrian, 1852an eta Madrilen hil zen 1934an. Medikuntzako Nobel
saria lortu zuen 1906an, histologian egin zituen lanengatik.
71
Santiago Ramon y Cajal, Nobel saria
Medikuntzan, 1906an, eskola ematen.
Joxe Miguel Barandiaran
(erdian) indusketa bateko
sarreran.
Julio Caro Barojaren erretratua.